ไม้ล้มลุกอายุหลายปี ไม้พุ่ม หรือไม้เถา มักมีหนามคล้ายเป็นหูใบตามข้อ ใบเรียงตรงข้าม รูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ช่อดอกแบบเชิงลด ใบประดับ 1 อัน รูปไข่ ขอบเรียบหรือจักเป็นหนาม ใบประดับย่อยมี 1 คู่ หรือไม่มี กลีบเลัี้ยง 2 คู่ รูปไข่ คู่ในขนาดเล็กและสั้นกว่า ดอกรูปปากเปิด หลอดกลีบดอกสั้น กลีบปากล่างบานออก จัก 3 พู ตื้น ๆ กลีบปากฝ่อ เกสรเพศผู้ 2 คู่ ติดใกล้ปากหลอดกลีบดอก ล้อมรอบเกสรเพศเมีย ก้านชูอับเรณูหนา อับเรณูมีพูเดียว มี 2 ช่อง รูปแถบ มีขนเครา รังไข่มี 2 ช่อง แต่ละช่องมีออวุล 2 เม็ด ยอดเกสรเพศเมียแยก 2 แฉก ผลแห้งแตก รูปรี มี 4 เมล็ด แบน ติดบนต่อมเป็นตะขอ

สกุล Acanthus L. มีประมาณ 30 ชนิด พบในแอฟริกา เอเชีย และประเทศในแถบเมดิเตอร์เรเนียน ในไทยมีพืชพื้นเมือง 3–4 ชนิด ซึ่ง A. ebracteatus Vahl คล้ายกับ A. ilicifolius L. แต่ไม่มีใบประดับย่อย ซึ่งอาจมีขนาดเล็กและร่วงเร็ว ส่วน A. leucostachyus Wall. ex Nees ใบประดับขอบแหลมคล้ายหนาม และ A. volubilis Wall. เป็นไม้เถา นอกจากนี้ ยังพบที่นำเข้ามาปลูกเป็นไม้ประดับ คือ เหงือกปลาหมอเทศ A. montanus (Nees) T.Anderson มีถิ่นกำเนิดในแอฟริกาตะวันตก ใบประดับขอบจักเป็นหนามแหลม ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “akanthos” พืชมีหนาม

ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 2 ม. ลำต้นหนา หูใบเป็นหนามแข็ง ใบเรียงตรงข้าม รูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยาว 6–14 ซม. ปลายแหลมเป็นติ่งหนาม แผ่นใบหนา ขอบเรียบหรือจักเป็นติ่งหนาม ช่อดอกแบบช่อเชิงลด ออกที่ยอดหรือซอกใบ ใบประดับรูปไข่ ยาว 7–8 มม. ใบประดับย่อยยาวประมาณ 5 มม. กลีบเลี้ยง 4 กลีบ รูปไข่ โคนหนา กลีบคู่นอกยาว 1–1.3 ซม. กลีบคู่ในสั้นกว่าเล็กน้อย ดอกสีม่วงอ่อนหรือขาว รูปปากเปิด ยาว 3–4 ซม. หลอดกลีบหนา สั้น กลีบปากล่างยาวประมาณ 3 ซม. ปลายจัก 3 พู ตื้น ๆ มีขนสั้นนุ่มด้านนอก ด้านในมีแถบขนเป็นคู่ กลีบปากบนฝ่อ เกสรเพศผู้ 4 อัน ติดบนปากหลอดกลีบดอก ก้านชูอับเรณูหนา ยาวประมาณ 1.5 ซม. อับเรณูมีช่องเดียว รูปขอบขนาน ยาวประมาณ 8 มม. มีขนเครา รังไข่มี 2 ช่อง แต่ละช่องมีออวุล 2 เม็ด ก้านเกสรเพศเมียยาวเลยเกสรเพศผู้เล็กน้อย ยอดเกสรแยก 2 แฉก ผลแห้งแตก รูปรี เป็นมันวาว ยาว 2.5–3 ซม. มี 4 เมล็ด ติดบนต่อม (retinaculum) รูปคล้ายไต แบน


พบที่อินเดีย พม่า กัมพูชา เวียดนาม และภูมิภาคมาเลเซีย ในไทยพบทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ และภาคใต้ ขึ้นตามป่าโกงกาง ใบแก้โรคไขข้ออักเสบ ทั้งต้นใช้รักษาโรคนิ่วในไต ใช้ในตำรับยาสมุนไพรไทยหลายขนาน และมีความเชื่อว่าถ้าเคี้ยวใบแล้วจะป้องกันงูกัดได้ในป่าโกงกาง

ชื่อสามัญ  Holy mangrove

ไม้พุ่ม ตามข้อมีหนาม ชี้ลงเล็กน้อย ขอบใบจักลึกหรือตื้น ๆ เป็นหนามแข็ง หรือเกือบเรียบ ช่อดอกออกที่ปลายกิ่ง ส่วนมากยาวไม่เกิน 10 ซม. ดอกสีขาว ใบประดับมีอันเดียว ยาวประมาณ 5–7 มม. ใบประดับย่อยรูปไข่ ยาว 3–5 มม. หรือไม่มี ตาดอกยาว 1.8–2.2 ซม. กลีบเลี้ยงยาว 6–8 มม. กลีบปากล่างยาว 1–1.5 ซม. เกลี้ยงด้านนอก ด้านในมีขนสั้นนุ่ม เกสรเพศผู้ยาว 1.2–1.5 ซม. อับเรณูยาว 3–5 มม. ผลยาว 2–2.5 ซม.

พบที่เอเชียเขตร้อน ออสเตรเลีย และแปซิฟิก ในไทยพบทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ และภาคใต้ ขึ้นตามป่าโกงกาง