ไม้เถาล้มลุก รากอวบหนาจำนวนมาก รูปกระสวย โคนต้นมีเกล็ดหุ้มยอดเป็นกาบ ใบเรียงเวียน เรียงตรงข้าม หรือเรียงรอบข้อ ก้านใบมักโป่งพอง เส้นใบ 6–13 เส้น โค้งจรดปลายใบ เส้นแขนงใบย่อยแบบขั้นบันได ช่อดอกคล้ายช่อซี่ร่มหรือแบบช่อกระจะ ออกตามซอกใบ ใบประดับเรียวแคบ มักติดทน ก้านดอกมีข้อ กลีบรวม 4 กลีบ แยกจรดโคน เรียงซ้อนเหลื่อม บานออก ติดทน เกสรเพศผู้ 4 อัน โคนอับเรณูแนบติดแกนที่แผ่เป็นแผ่น บางครั้งมีรยางค์เล็ก ๆ คล้ายเดือย 1 อันหรือไม่มี ก้านชูอับเรณูสั้น เชื่อมติดกันที่โคนแนบติดกลีบรวม รังไข่มีช่องเดียว ไร้ก้านเกสรเพศเมีย ยอดเกสรขนาดเล็ก ผลแห้งแตก มีหลายเมล็ด เรียวยาว ปลายเป็นจะงอย มีก้าน โคนมีเยื่อหุ้มรูปคล้ายนิ้วมือ

สกุล Stemona มีประมาณ 20 ชนิด พบในเอเชียและออสเตรเลีย ในไทยมี 11 ชนิด หลายชนิดมีรากอวบหนา มีสรรพคุณด้านสมุนไพร ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “stemon” เกสรเพศผู้ หมายถึงลักษณะโคนอับเรณูแนบติดแกนที่แผ่เป็นแผ่น

ไม้เถา ยาว 2–4 ม. เกลี้ยง ใบเรียงเวียน รูปไข่กว้าง ยาว 6–8 ซม. โคนตัดหรือรูปหัวใจ เส้นใบ 9–11 เส้น ก้านใบยาว 4–17 ซม. ช่อดอกออกตามซอกใบ ไร้ก้านหรือยาวประมาณ 5 มม. มี 1–3 ดอก ใบประดับยาว 0.8–1 ซม. ก้านดอกยาว 0.5–2 ซม. ดอกสีน้ำตาลอมเขียวหรือแดง กลีบรวมรูปใบหอกปลายเรียวแหลม ยาว 2–2.5 ซม. เกสรเพศผู้ยาว 1.5–2.7 ซม. รวมรยางค์ที่ปลายแกนอับเรณูรูปลิ่มแคบ ไม่มีรยางค์คล้ายเดือย ผลรูปรี ยาว 2–3 ซม. มี 5–6 เมล็ด เรียว ยาว 1–1.2 ซม.

พืชถิ่นเดียวของไทย พบกระจายทางภาคเหนือ และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ขึ้นตามป่าเบญจพรรณ หรือบนเขาหินปูน ความสูง 200–700 เมตร

ชื่ออื่น   เครือปุง (ภาคเหนือ); หนอนตายหยาก (อุดรธานี, ภาคตะวันออก)

ไม้เถา ยาวได้ถึง 1 ม. มีขนสั้นนุ่มตามกิ่ง แผ่นใบ ก้านใบ ช่อดอก และกลีบรวม ใบเรียงเวียน รูปไข่กว้าง ยาว 4–7 ซม. โคนรูปหัวใจ เส้นใบ 9–17 เส้น ก้านใบยาว 1.5–4 ซม. ช่อดอกออกตามซอกใบ ก้านช่อยาว 1–2.5 ซม. มี 1–4 ดอก ใบประดับยาวประมาณ 5 มม. ก้านดอกยาว 1.5–4.5 ซม. ดอกสีน้ำตาลอมแดง กลีบรวมรูปไข่แกมรูปขอบขนาน ปลายเรียวแหลม ยาว 1–1.2 ซม. เกสรเพศผู้ยาว 0.8–1.2 ซม. รวมรยางค์ ปลายแกนอับเรณูรูปสามเหลี่ยมแคบ ไม่มีรยางค์คล้ายเดือย ผลเกลี้ยง รูปไข่ ยาว 1.2–1.4 ซม. มี 1–3 เมล็ด เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 5 มม.

พบที่จีนตอนใต้ พม่า และภาคเหนือของไทย ขึ้นตามป่าเบญจพรรณที่เป็นหินปูน ความสูง 200–900 เมตร

ไม้เถา ยาวได้ถึง 1 ม. เกลี้ยง ใบเรียงเวียน รูปหัวใจหรือรูปไข่แกมรูปสามเหลี่ยม ยาว 5–11 ซม. โคนตัดหรือเว้าตื้น เส้นใบ 7–9 เส้น ก้านใบยาว 3.5–6.5 ซม. ช่อดอกออกตามซอกใบ ไร้ก้านช่อ มีดอกเดียว ใบประดับยาว ประมาณ 7 มม. ก้านดอกยาว 0.5–1.7 ซม. ดอกสีน้ำตาลเข้มอมแดง กลีบรวมรูปไข่แกมรูปใบหอก ปลายเรียวแหลม ยาว 1.5–2 ซม. เกสรเพศผู้ยาว 1.3–1.5 ซม. รวมรยางค์ ปลายแกนอับเรณูขอบม้วน ไม่มีรยางค์คล้ายเดือย ผลเกลี้ยง รูปไข่ ยาวประมาณ 1.3 ซม. มี 3–6 เมล็ด รูปไข่ ยาว 7–8 มม.

พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคเหนือที่สุโขทัย ภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่ขอนแก่น และภาคตะวันออกที่นครราชสีมา ขึ้นตามป่าโปร่งที่มีหินโผล่ ความสูง 100–300 เมตร