Index to botanical names
หญ้าแม่มด
Orobanchaceae
ไม้ล้มลุกกึ่งเบียนรากพืชอื่น ลำต้นเป็นเหลี่ยม ใบเรียงตรงข้ามช่วงโคน เรียงเวียนช่วงบน เรียวแคบ บางครั้งลดรูปคล้ายเกล็ด ดอกออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบหรือคล้ายช่อเชิงลด ใบประดับคล้ายใบ ใบประดับย่อย 2 ใบ ติดที่โคนกลีบเลี้ยง กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกันเป็นหลอด มีสันตามยาว ปลายแยกเป็น 5 กลีบ กลีบดอกรูปปากเปิด หลอดกลีบโค้ง กลีบบน 2 กลีบ สั้นกว่ากลีบล่าง กลีบล่าง 3 กลีบ เกสรเพศผู้ 2 คู่ ยาวไม่เท่ากัน อับเรณูมีช่องเดียว ติดด้านหลัง รังไข่มี 2 ช่อง เกลี้ยง ยอดเกสรเป็นตุ่ม ผลแห้งแตก เมล็ดขนาดเล็ก จำนวนมาก มีริ้วตามยาวสกุล Striga เคยอยู่ภายใต้วงศ์ Scrophulariaceae มีประมาณ 40 ชนิด ส่วนมากพบในแอฟริกา พบประปรายในเอเชีย ออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยมี 2 ชนิด ชื่อสกุลเป็นภาษาละติน หมายถึงมีริ้วหรือสันตามลักษณะกลีบเลี้ยง
ไม้ล้มลุก สูง 10–30 ซม. มีขนหยาบทั่วไป ส่วนมากไม่แตกกิ่ง ใบรูปแถบ ยาว 0.5–2 ซม. หรือลดรูป ดอกออกเดี่ยว ๆ หรือคล้ายช่อเชิงลด มีใบประดับคล้ายใบ ใบประดับย่อยรูปลิ่มแคบ ยาวประมาณ 2 มม. กลีบเลี้ยงยาว 5–8 มม. มีสัน 10 สัน กลีบแฉกลึกประมาณกึ่งหนึ่ง รูปใบหอก ปลายแหลมยาว ดอกสีเหลืองหรือแดง หลอดกลีบดอกยาว 1–1.3 ซม. ด้านนอกมีขนต่อม กลีบบนรูปรีกว้าง ยาวประมาณ 3 มม. กลีบล่างรูปขอบขนาน ยาวประมาณ 5 มม. ขอบมีขน ผลรูปไข่หรือเกือบกลม ยาว 2–3 มม. มีกลีบเลี้ยงหุ้มพบที่แอฟริกา และเอเชียเขตร้อน ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามที่โล่ง ทุ่งหญ้า หรือลานหิน ความสูงถึงประมาณ 800 เมตร ทั้งต้นมีสรรพคุณฆ่าพยาธิ
ชื่อพ้อง Buchnera asiatica L.
ชื่อสามัญ Witch weed
หญ้าแม่มด: ใบรูปแถบ หรือลดรูปคล้ายเกล็ด ดอกสีเหลืองหรือแดง (ภาพ: ราชันย์ ภู่มา, ปรีชา การะเกตุ)
ไม้ล้มลุก สูง 30–80 ซม. มีขนหยาบทั่วไป บางครั้งแตกกิ่ง ใบรูปแถบ ยาว 1.5–4 ซม. ดอกออกเดี่ยว ๆ ดูคล้ายช่อเชิงลด ใบประดับคล้ายใบ ยาว 0.3–1 ซม. ใบประดับย่อยรูปลิ่มแคบ ยาว 3–5 มม. ก้านดอกสั้น กลีบเลี้ยงยาว 0.8–1.2 ซม. ขยายเล็กน้อยในผล มีสัน 15 สัน กลีบแฉกลึกเกินกึ่งหนึ่ง รูปใบหอก ปลายแหลมยาว ดอกส่วนมากสีชมพูหรือขาว หลอดกลีบดอกยาว 2–2.5 ซม.<ฝb> ด้านนอกมีขนต่อม กระจาย กลีบบนรูปรีกว้าง กว้างประมาณ 6 มม. ยาวประมาณ 5 มม. กลีบล่างรูปขอบขนานหรือรูปใบหอกกลับ ยาว 1–1.2 ซม. ขอบมีขนยาว ผลรูปไข่หรือรูปขอบขนาน ยาว 6–7 มม. มีกลีบเลี้ยงหุ้มพบที่อินเดีย เนปาล จีนตอนใต้ พม่า ภูมิภาคอินโดจีน และฟิลิปปินส์ ในไทยพบกระจายทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกที่ชัยภูมิ ภาคตะวันออกเฉียงใต้ที่ปราจีนบุรี และภาคตะวันตกเฉียงใต้ที่กาญจนบุรี ขึ้นตามทุ่งหญ้า ชายป่าเบญจพรรณ หรือเขาหินปูน ความสูงถึงประมาณ 1100 เมตร
ชื่อพ้อง Buchnera masuria Buch.-Ham. ex Benth.
หญ้าแม่มดใหญ่: ใบรูปแถบ ดอกออกเดี่ยว ๆ ดูคล้ายช่อเชิงลด กลีบเลี้ยงแฉกลึกเกินกึ่งหนึ่ง ดอกสีชมพู (ภาพ: ราชันย์ ภู่มา)
Hong, D., H. Yang, C.L. Jin, M.A. Fischer, N.H. Holmgren and R.R. Mill. (1998). Scrophulariaceae. In Flora of China Vol. 18: 88.
Yamazaki, T. (1990). Scrophulariaceae. In Flora of Thailand Vol. 5(2): 231–233.