Index to botanical names
บุหรง
Annonaceae
ไม้พุ่มหรือไม้ต้น พบน้อยที่รอเลื้อย ใบเรียงสลับระนาบเดียว แผ่นใบด้านล่างมักมีนวล ดอกออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบที่ปลายกิ่ง กลีบเลี้ยง 3 กลีบ กลีบดอก 3 กลีบ แผ่นกลีบหนา เรียงวงเดียวจรดกัน เกสรเพศผู้จำนวนมาก ปลายแกนอับเรณูมีรยางค์แหลม ตัด หรือกลม คาร์เพลจำนวนมาก รังไข่มีขนสั้นนุ่ม ผลกลุ่ม ผลย่อยมี 3–50 ผล สุกสีเหลืองหรือแดง แต่ละผลย่อยมี 1–7 เมล็ด คอดตามเมล็ด เมล็ดมีขั้วสกุล Dasymaschalon เคยอยู่ภายใต้สกุล Desmos Lour. sect. Dasymaschalon มีประมาณ 30 ชนิด ส่วนมากพบในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยเฉพาะคาบสมุทรมลายูและไทย ในไทยมี 12 ชนิด ส่วนสกุล Desmos กลีบดอกมีี 6 กลีบ เรียง 2 วง ปลายกลีบไม่เชื่อมติดกัน ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “dasys” ขนหนา และ “maschale” ซอกหรือรูกลวง หมายถึงกลีบดอกเชื่อมติดกัน มีช่องกลวง มีขนประปรายหรือหนาแน่น
ไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง 10 ม. มีขนประปรายตามกิ่งอ่อน กลีบเลี้ยงและกลีบดอกด้านนอก ใบรูปขอบขนาน รูปใบหอก หรือแกมรูปไข่กลับ ยาว 9–25 ซม. โคนเว้าตื้น ๆ ก้านใบยาว 2–7 มม. ก้านดอกยาว 1–7 ซม. กลีบเลี้ยงหนา รูปสามเหลี่ยม ยาว 1.5–4 มม. ดอกสีเหลืองครีมหรือสีชมพู กลีบรูปใบหอกแกมรูปไข่ ยาว 3–8 ซม. บิดเวียน ปลายเรียวแหลม โคนคอดเว้า เกสรเพศผู้ยาว 2–3.5 มม. ผลย่อยมี 7–24 ผล มีขนประปราย ก้านช่อผลยาว 1–7 ซม. ผลย่อยรูปทรงกระบอก ยาว 1.5–4.5 ซม. ก้านผลย่อยยาว 0.4–1.8 ซม. มี 1–6 เมล็ดพบที่หมู่เกาะอันดามันของอินเดีย พม่า คาบสมุทรมลายู สุมาตรา และชวา ในไทยพบทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ และภาคใต้ ขึ้นตามป่าดิบชื้น ความสูงถึงประมาณ 300 เมตร
ชื่อพ้อง Dasymaschalon blumei Finet & Gagnep., D. dasymaschalum (Blume) I.M.Turner var. blumei Hook.f. & Thomson
ชื่อสามัญ Malayan Annona
ชื่ออื่น กระดังงาเขา (สุราษฎร์ธานี); บุหรง (กรุงเทพฯ)
บุหรง: แผ่นใบด้านล่างมีนวล กลีบดอกเรียงติดกัน บิดเวียนเล็กน้อย คอดเว้าที่โคน ผลย่อยรูปทรงกระบอก คอดตามเมล็ด (ภาพ: ปรีชา การะเกตุ)
ไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง 10 ม. มีขนสั้นนุ่มหนาแน่นตามกิ่งอ่อน เส้นกลางใบด้านล่าง และก้านใบ ใบรูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยาว 12–23 ซม. โคนเว้าตื้น ก้านใบยาว 3–7 มม. ก้านดอกยาว 1.5–9 ซม. มีขนประปราย กลีบเลี้ยงค่อนข้างหนา รูปสามเหลี่ยม ยาว 1.5–4 มม. ด้านนอกมีขนประปราย ดอกสีเหลืองครีมหรืออมชมพู กลีบรูปใบหอกแกมรูปไข่ ยาว 4–9.5 ซม. บิดเวียน ปลายเรียวแหลม คอดเว้าช่วงโคนกลีบ ด้านนอกมีขนประปราย เกสรเพศผู้ยาวประมาณ 3 มม. ผลย่อยมี 5–22 ผล ก้านช่อผลยาว 1–8 ซม. ผลย่อยรูปทรงกระบอก ยาว 1.5–4.5 ซม. มีขนประปราย ก้านยาว 4–7 มม. มี 1–5 เมล็ดพบที่คาบสมุทรมลายู และภาคใต้ตอนล่างของไทยที่ยะลา และนราธิวาส ขึ้นตามป่าดิบชื้น ความสูงไม่เกิน 300 เมตร คล้ายกับบุหรง D. dasymaschalum (Blume) I.M.Turner ที่กิ่ง ก้านใบ และเส้นกลางใบด้านล่างเกลี้ยงหรือมีขนประปราย
ชื่อพ้อง Dasymaschalon dasymaschalum (Blume) I.M.Turner var. wallichii (Hook.f. & Thomson) I.M.Turner
บุหรงก้านขน: กิ่งและก้านใบมีขนสั้นนุ่ม แผ่นใบด้านล่างมีนวล กลีบดอกบิดเวียน (ภาพ: มานพ ผู้พัฒน์)
ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 5 ม. มีขนประปรายตามแผ่นใบด้านล่าง ก้านใบ ก้านดอก กลีบเลี้ยงด้านนอก ใบรูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยาว 10.5–16 ซม. โคนเว้าตื้น ก้านใบยาว 4–8 มม. ก้านดอกยาวได้ถึง 1.5 ซม. กลีบเลี้ยงรูปสามเหลี่ยมกว้าง ยาว 1.5–2 มม. ดอกสีเหลือง กลีบรูปไข่ปลายเรียวแหลม ยาวได้ถึง 3 ซม. คอดเว้าประมาณกึ่งหนึ่ง เกสรเพศผู้ยาว 1–4.5 มม. รยางค์ที่ปลายอับเรณูเกลี้ยงหรือมีตุ่มขนประปราย ผลย่อยมี 5–12 ผล ก้านช่อผลยาว 1.5–4 ซม. ผลย่อยรูปทรงกระบอก ยาวได้ถึง 3.5 ซม. มีขนประปราย ก้านยาว 0.8–1.5 ซม. มี 1–4 เมล็ดพบที่เวียดนาม และกัมพูชา ในไทยพบทางภาคกลาง ภาคตะวันออก และภาคตะวันออกเฉียงใต้ ขึ้นตามป่าดิบแล้ง ความสูง 350–900 เมตร
บุหรงดอกแหลม: กลีบดอกเรียงติดกัน คอดเว้าประมาณกึ่งหนึ่ง (ภาพ: สุคนธ์ทิพย์ ศิริมงคล)
ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 3 ม. มีขนประปรายตามกิ่งอ่อน ก้านใบ ก้านดอก กลีบเลี้ยงและกลีบดอกด้านนอก ใบรูปรีหรือรูปไข่กลับ ยาว 8–19 ซม. ปลายแหลมหรือมน โคนเว้าตื้น แผ่นใบเกลี้ยง ก้านใบยาว 0.4–1 ซม. ก้านดอกยาวได้ถึง 1.5 ซม. กลีบเลี้ยงรูปสามเหลี่ยมกว้าง ยาวประมาณ 2.5 มม. ดอกสีชมพูอมแดง กลีบรูปใบหอก ยาวได้ถึง 4 ซม. ไม่บิดเวียน คอดเว้าประมาณกึ่งหนึ่ง เกสรเพศผู้ยาวประมาณ 2.5 มม. รยางค์ที่ปลายอับเรณูตัด เกลี้ยง ผลย่อยมีได้ถึง 11 ผล ก้านช่อผลยาว 1–2 ซม. ผลย่อยรูปทรงกระบอก ยาว 2–3 ซม. เกลี้ยงหรือมีขนประปราย ก้านยาว 4–5 มม. มี 2–6 เมล็ดพืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่ภูหลวง จังหวัดเลย และภูวัว จังหวัดบึงกาฬ ขึ้นตามป่าดิบแล้ง และป่าดิบเขา ความสูง 200–1500 เมตร คล้ายกับบุหรง D. dasymaschalum (Blume) I.M.Turner ที่กลีบดอกบิดเวียน พบทางภาคใต้ และภาคตะวันออกเฉียงใต้
บุหรงภูหลวง: ปลายใบแหลมหรือมน โคนเว้าตื้น แผ่นใบเกลี้ยง ดอกสีชมพูอมแดง กลีบไม่บิดเวียน คอดเว้าประมาณกึ่งหนึ่ง (ภาพ: โสมนัสสา แสงฤทธิ์, นันทวรรณ สุปันตี)
Wang, J., P. Chalermglin and R.M.K. Sauders. (2009). The genus Dasymaschalon (Annonaceae) in Thailand. Systematic Botany 34(2): 252–265.