ไม้น้ำล้มลุก มีเหง้า ใบออกจากเหง้า เรียงเวียน ลอยเหนือผิวน้ำ เส้นแขนงใบรูปฝ่ามือ ปลายกลม โคนเว้าลึก ขอบเรียบหรือจักซี่ฟัน ก้านใบและก้านดอกกลม ผิวเรียบ ดอกออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ ก้านดอกยาว กลีบเลี้ยง 4 กลีบ ติดที่โคนรังไข่ กลีบดอก 8 กลีบหรือจำนวนมาก ติดบนรังไข่ เกสรเพศผู้จำนวนมาก สั้นกว่ากลีบเลี้ยงและกลีบดอก ติดบนรังไข่ คาร์เพลจำนวนมาก เชื่อมติดกันบางส่วนหรือทั้งหมด รังไข่มีหลายช่อง พลาเซนตาทั่วผนัง ออวุลจำนวนมาก ไร้ก้านเกสรเพศเมียหรือเปลี่ยนรูปเป็นรยางค์ ยอดเกสรแยกเป็นแฉกบนจานรูปถ้วย ผลคล้ายผลสดมีหลายเมล็ด แห้งแตกไม่เป็นระเบียบ เมล็ดมีเยื่อหุ้ม

สกุล Nymphaea มีประมาณ 50 ชนิด พบในเขตร้อนและเขตอบอุ่น ในไทยมีพืชพื้นเมือง 2 ชนิด อีกชนิดคือบัวสาย หรือจงกลนี N. pubescens Willd. และพบเป็นไม้ประดับหลายชนิด หลากสายพันธุ์ เช่น สุทธาสิโนบล N. capensis Thunb. var. zanzibariensis Casp. และประภัสโรบล N. mexicana Zucc. เป็นต้น ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “nymphaia” เทพเจ้าแห่งน้ำพุหรือพรายน้ำ

ไม้น้ำล้มลุก เหง้าไม่แตกแขนง ใบรูปกลมแกมรูปไข่ กว้าง 8–18 ซม. ยาว 10–25 ซม. ขอบจักมนหรือเรียบ แผ่นใบด้านล่างสีเขียวอ่อนหรือสีม่วงอมสีน้ำตาล เส้นแขนงใบออกจากโคน 10–15 เส้น ก้านใบยาวได้ถึง 1 ม. ติดแผ่นใบที่โคน ดอกตูมรูปกรวยแหลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 2–3 ซม. ดอกบานเส้นผ่านศูนย์กลาง 8–15 ซม. บานช่วงเช้า ก้านดอกคล้ายก้านใบ กลีบเลี้ยงรูปขอบขนาน ยาว 3–8 ซม. ติดทน กลีบดอกจำนวนมาก เรียงซ้อนกันหลายวง สีขาว อมชมพู หรือม่วง รูปขอบขนาน ยาว 3–5 ซม. ปลายแหลม ปลายแกนอับเรณูมีรยางค์ มักมีเกสรเพศผู้คล้ายกลีบดอกที่เป็นหมัน ผลเส้นผ่านศูนย์กลาง 1.5–4.5 ซม.

พบในเอเชียเขตร้อน และออสเตรเลีย ขึ้นตามขอบบึงหรือทุ่งนา แยกเป็น ดอกเล็ก สีขาวหรืออมชมพูอ่อน ปลายกลีบสีม่วงอ่อน เรียกว่า บัวเผื่อน ส่วนดอกขนาดใหญ่ สีม่วงคราม เรียกว่า บัวผัน มีชื่อทางการค้าว่า นิโลบล

ชื่อพ้อง  Nymphaea cyanea Roxb. & G.Don

ชื่ออื่น   นิโรบล (กรุงเทพฯ); บัวขาบ, บัวผัน, บัวเผื่อน (ภาคกลาง); ป้านดำ, ป้านสังกอน (เชียงใหม่); ปาลีโป๊ะ (มาเลย์-นราธิวาส)