สารานุกรมพืชในประเทศไทย (ฉบับย่อ)
(Concise Encyclopedia of Plants in Thailand)


หมวดตัวอักษร 


Index to botanical names


ค้นหาคำศัพท์
ค้นหาคำศัพท์   

กระโถนฤาษี

กระโถนฤาษี  สกุล
วันที่ 10 มีนาคม 2559

Sapria Griff.

Rafflesiaceae

พืชเบียนรากของพืชอื่น อวบน้ำ มีโครงสร้างพิเศษคล้ายเส้นใยของเห็ดราแทงเนื้อเยื่อเข้าไปในรากของพืชอาศัย ตาดอกพัฒนาอยู่ในพืชอาศัย ดอกตูมโผล่เหนือพื้นดิน ใบประดับหุ้มตาดอก ใบลดรูปเป็นกาบ ดอกมีเพศเดียว ดอกบานมีกลิ่นเหม็น กลีบรวมเชื่อมติดกันที่โคนคล้ายกระโถน มี 10 กลีบ กลีบเรียงซ้อนเหลื่อมคล้ายเรียง 2 วง วงในขนาดเล็กกว่า มีแผ่นคล้ายกะบังรอบเป็นวง ด้านบนมีแผ่นรูปเส้นด้ายคล้ายเกล็ดหนาแน่น (ramenta) มีช่องเปิดกว้าง เส้าเกสรรองรับจานฐานดอกรูปถ้วย ในดอกเพศเมียเส้นผ่านศูนย์กลางมากกว่าและสูงกว่าในดอกเพศผู้ ขอบเป็นสัน จานฐานดอกมีขนรูปเส้นด้ายหนาแน่น เกสรเพศผู้ 20 อัน ไร้ก้าน เรียงชิดกันบนเส้าเกสรใต้จานฐานดอก ปลายอับเรณูมีรูเปิด ลดรูปในดอกเพศเมีย เกสรเพศเมียติดรอบจานฐานดอก รังไข่ใต้วงกลีบ มีช่องเดียว พลาเซนตาตามแนวตะเข็บไม่สม่ำเสมอ ออวุลจำนวนมาก ผลรูปกลม

สกุล Sapria มี 3 ชนิด พบที่อินเดีย จีนตอนใต้ พม่า ภูมิภาคอินโดจีน ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “sapros” เน่าเปื่อย หมายถึงพืชที่ชอบขึ้นตามซากพืช อนึ่ง วงศ์ Rafflesiaceae มี 3 สกุล Rafflesia, Rhizanthes และ Sapria มี 6 ชนิด ส่วนสกุล Mitrastemon ปัจจุบันอยู่ภายใต้วงศ์ Mitrastemonaceae มี 2 ชนิด ในไทยมีชนิดเดียวคือ M. yamamotoi Makino พบที่ภูกระดึง จังหวัดเลย


กระโถนฤาษี
วันที่ 10 มีนาคม 2559

Sapria himalayana Griff.

Rafflesiaceae

พืชเบียน ดอกบานเส้นผ่านศูนย์กลาง 8–20 ซม. วงกลีบรวมสีแดง มีตุ่มหรือจุดสีเหลืองกระจายทั่วแผ่นกลีบ หลอดกลีบยาว 6–8 ซม. กลีบรูปสามเหลี่ยมกว้าง ปลายมน ยาว 6–8 ซม. กว้าง 4–6 ซม. แผ่นคล้ายกะบังกว้าง ด้านบนมีแผ่นรูปเส้นด้ายจักเป็นพูหนาแน่น ปลายแผ่ออก ยาวได้ถึง 1 ซม. ช่องเปิดเส้นผ่านศูนย์กลาง 1.8–3.7 ซม. จานฐานดอกกว้าง 3–5 ซม. ช่วงล่างมีขนหนาแน่น คอหลอดกลีบสีแดงอมม่วง ด้านในมีสันเป็นร่องกว้าง

พบที่อินเดีย จีนตอนใต้ พม่า เวียดนาม และกัมพูชา ในไทยพบทางภาคเหนือที่เชียงใหม่ ตาก และภาคใต้ที่ระนอง สุราษฎร์ธานี ส่วนมากเบียนรากพืชสกุล Tetrastigma หลายชนิด ขึ้นตามป่าดิบเขา ความสูง 800–1200 เมตร มีต้นที่มีจุดสีขาว เป็น forma albovinosa Bänziger & B. Hansen พบที่ภูเขียว จังหวัดชัยภูมิ

ชื่อสามัญ  Hermit’s spittoon

กระโถนฤๅษี: วงกลีบรวมสีแดง มีตุ่มหรือจุดสีเหลืองกระจายทั่วแผ่นกลีบ (ภาพ: Hans Bänziger)



เอกสารอ้างอิง

Bänziger, H., B. Hansen and K. Kreetiyutanont. (2000). A new form of the hermit’s spittoon, Sapria himalayana Griffith f. albovinosa Bänziger & B. Hansen f. nov. (Rafflesiaceae), with notes on its ecology. Natural History Bulletin of the Siam Society 48: 213–219.

Hansen, B. (1972). Rafflesiaceae. In Flora of Thailand Vol. 2(2): 182–184.