ไม้น้ำล้มลุก มีเหง้า ใบออกจากเหง้า เรียงเวียน ลอยเหนือผิวน้ำ เส้นแขนงใบรูปฝ่ามือ ปลายกลม โคนเว้าลึก ขอบเรียบหรือจักซี่ฟัน ก้านใบและก้านดอกกลม ผิวเรียบ ดอกออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ ก้านดอกยาว กลีบเลี้ยง 4 กลีบ ติดที่โคนรังไข่ กลีบดอก 8 กลีบหรือจำนวนมาก ติดบนรังไข่ เกสรเพศผู้จำนวนมาก สั้นกว่ากลีบเลี้ยงและกลีบดอก ติดบนรังไข่ คาร์เพลจำนวนมาก เชื่อมติดกันบางส่วนหรือทั้งหมด รังไข่มีหลายช่อง พลาเซนตาทั่วผนัง ออวุลจำนวนมาก ไร้ก้านเกสรเพศเมียหรือเปลี่ยนรูปเป็นรยางค์ ยอดเกสรแยกเป็นแฉกบนจานรูปถ้วย ผลคล้ายผลสดมีหลายเมล็ด แห้งแตกไม่เป็นระเบียบ เมล็ดมีเยื่อหุ้ม

สกุล Nymphaea มีประมาณ 50 ชนิด พบในเขตร้อนและเขตอบอุ่น ในไทยมีพืชพื้นเมือง 2 ชนิด อีกชนิดคือบัวสาย หรือจงกลนี N. pubescens Willd. และพบเป็นไม้ประดับหลายชนิด หลากสายพันธุ์ เช่น สุทธาสิโนบล N. capensis Thunb. var. zanzibariensis Casp. และประภัสโรบล N. mexicana Zucc. เป็นต้น ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “nymphaia” เทพเจ้าแห่งน้ำพุหรือพรายน้ำ