สารานุกรมพืชในประเทศไทย (ฉบับย่อ)
(Concise Encyclopedia of Plants in Thailand)


หมวดตัวอักษร 


Index to botanical names


ค้นหาคำศัพท์
ค้นหาคำศัพท์   

เจราเนียม

เจราเนียม
วันที่ 19 พฤศจิกายน 2561

Geranium L.

Geraniaceae

ไม้ล้มลุก ใบเดี่ยวรูปฝ่ามือ เรียบ หรือรูปขนนก ใบที่โคนมักเรียงชิดคล้ายกระจุกซ้อน ใบบนลำต้นเรียงตรงข้ามหรือเรียงเวียน ช่อดอกแบบช่อกระจุกออกตามซอกใบหรือปลายกิ่ง มี 1–2 ดอก กลีบเลี้ยง 5 กลีบ เรียงซ้อนเหลื่อม กลีบดอก 5 กลีบ เกสรเพศผู้ 10 อัน เรียง 2 วง วงนอกติดตรงข้ามกลีบดอก วงในติดระหว่างกลีบดอก ต่อมน้ำต้อย 5 ต่อม ติดระหว่างกลีบดอก รังไข่เหนือวงกลีบ มี5 ช่อง แต่ละช่องมีออวุล 2 เม็ดซ้อนกัน ปลายก้านเกสรเพศเมียแยก 5 แฉก ผลแห้งแล้วแยกเป็น 5 ส่วน จากโคนสู่ปลาย แต่ละส่วนมีเมล็ดเดียว

สกุล Geranium L. มีประมาณ 430 ชนิด พบทั้งในเขตร้อนและเขตอบอุ่น ในไทยพบเฉพาะทางภาคเหนือในที่สูง มี 2 ชนิด ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก 'geranos' หมายถึง crane นกกระเรียน ตามลักษณะผลที่คล้ายปากนกกระเรียน

ผลของพืชสกุล Geranium: ผลแห้งแล้วแยกเป็น 5 ส่วน จากโคนสู่ปลาย แต่ละส่วนมีเมล็ดเดียว(ภาพลายเส้น: มสารกา รุ่งกระจ่าง)

เจราเนียมเชียงดาว
วันที่ 19 พฤศจิกายน 2561

Geranium lamberti Sweet subsp. siamense (Craib) T.Shimizu

Geraniaceae

ไม้ล้มลุก ทอดเลื้อย ยาว 15–40 ซม. มีขนยาวหนาแน่นตามหูใบ ก้านใบ แผ่นใบทั้งสองด้าน ช่อดอก ก้านดอก ใบประดับ กลีบเลี้ยงด้านนอก โคนกลีบดอกด้านใน และผล หูใบรูปใบหอกหรือรูปขอบขนาน ยาว 0.3–1 ซม. ใบรูปฝ่ามือมี 5 ส่วน แยกเกือบจรดโคน กว้างยาวได้ถึง 8 ซม. แต่ละส่วนจักเป็นพูตื้น ๆ ใบช่วงปลายกิ่งขนาดเล็ก ก้านใบยาวได้ถึง 20 ซม. โดยเฉพาะใบที่โคนต้น ช่อดอกส่วนมากมี 2 ดอก ก้านช่อยาว 2–7 ซม. ก้านดอกยาว 1–6 ซม. ใบประดับย่อยรูปลิ่มแคบ ยาวประมาณ 5 มม. กลีบเลี้ยงรูปสามเหลี่ยม ยาว 0.5–1 ซม. ปลายเป็นติ่งแหลม ยาว 1–2 มม. ติดทน กลีบดอกสีชมพูอ่อนอมม่วง เส้นกลีบสีเข้ม แผ่นกลีบรูปไข่กลับกว้าง ยาว 1.5–1.8 ซม. ปลายมนกลม หรือเว้าตื้น โคนเรียวแคบ ก้านชูอับเรณูสีขาวอมชมพูช่วงปลายสีม่วง ยาว 8–9 มม. โคนแผ่กว้าง หนา มีขน อับเรณูรูปขอบขนาน ขนาดประมาณ 0.5 มม. ยอดเกสรเพศเมียสีค้ำ ติดทน ยาวประมาณ 5 มม. ในผล ผลเรียวยาว 1.5–2 ซม. เมล็ดรูปขอบขนาน ยาวประมาณ 3 มม. มีขนยาว

พืชถิ่นเดียวของไทย พบเฉพาะที่ดอยเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ ขึ้นตามซอกหินปูน ความสูง 1900–2200 เมตร คล้ายกับชนิดย่อย subsp. lamberti ที่พบที่อินเดีย ปากีสถาน ภูฏาน และเนปาล แต่ไม่มีขนต่อมตามก้านดอกและกลีบเลี้ยงด้านนอก ก้านเกสรเพศผู้ไม่มีสีเข้ม

ชื่อพ้อง  Geranium siamense Craib

เจเรเนียมเชียงดาว: ใบรูปฝ่ามือมี 5 ส่วน กลีบดอกรูปไข่กลับ ก้านชูอับเรณูสีเข้ม (ภาพ: Chistian Puff)

เจราเนียมป่า
วันที่ 19 พฤศจิกายน 2561

Geranium nepalense Sweet

Geraniaceae

ไม้ล้มลุกอายุหลายปี ทอดนอน สูง 15–30 ซม. บางครั้งมีรากตามข้อ มีขนยาวประปรายหรือหนาแน่นตามลำต้น หูใบ ก้านใบและแผ่นใบทั้งสองด้าน ใบประดับย่อย ก้านช่อดอก ก้านดอก และกลีบเลี้ยง หูใบรูปใบหอกหรือรูปลิ่ม ยาว 0.5–1 ซม. ใบรูปฝ่ามือมี 3–5 ส่วน แยกเกือบจรดโคน กว้างยาวประมาณ 1–5 ซม. แต่ละส่วนรูปคล้ายสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน ขนาดมักไม่เท่ากัน แต่ละส่วนจักเป็นพูตื้น ๆ หรือลึกประมาณกึ่งหนึ่ง ปลายมีติ่งแหลม ก้านใบยาวได้ถึง 15 ซม. ก้านช่อดอกยาว 0.5–8 ซม. ก้านดอกยาว 1–3 ซม. ใบประดับย่อยรูปเส้นด้าย ยาวประมาณ 5 มม. กลีบเลี้ยงรูปสามเหลี่ยม ยาวประมาณ 5 มม. มีเส้นกลีบ 3 เส้น ปลายเป็นติ่งแหลม ยาว 1–1.5 มม. ติดทน กลีบดอกสีชมพูอ่อนหรืออมม่วง มีเส้นกลีบสีเข้ม แผ่นกลีบรูปขอบขนาน ยาว 6–7 มม. ปลายมนกลม ก้านชูอับเรณูสีขาวยาวน้อยกว่ากึ่งหนึ่งของกลีบดอก โคนแผ่กว้าง หนา มีขน อับเรณูสีม่วง ขนาดประมาณ 0.5 มม. ยอดเกสรเพศเมียสีม่วง ติดทน ผลเรียวยาวประมาณ 1.5 ซม. เมล็ดรูปขอบขนาน ยาวประมาณ 2 มม. มีขนยาว

พบที่แอฟกานิสถาน อินเดีย ศรีลังกา ปากีสถาน ภูฏาน เนปาล จีน พม่า เวียดนามตอนบน ถึงทางตอนเหนือของสุมาตรา ในไทยพบทางภาคเหนือที่เชียงใหม่ (ดอยอ่างขาว ดอยอินทนนท์) และพิษณุโลก (ภูเมี่ยง) ขึ้นตามชายป่าดิบเขา ความสูง 1200–2500 เมตร ในจีนทั้งต้นใช้เป็นสมุนไพร มีสรรพคุณหลายอย่าง เช่น ฆ่าเชื้อแคทีเรียและสมานแผล รักษาโรคทางเส้นประสาท อาการแขนขาชา และปวดตามข้อ เป็นต้น

เจเรเนียมป่า: ใบรูปฝ่ามือมี 3–5 ส่วน กลีบดอกสีชมพูอ่อนหรืออมม่วง มีเส้นกลีบสีเข้ม แผ่นกลีบรูปขอบขนาน กลีบเลี้ยงติดทน (ภาพ: ราชันย์ ภู่มา)



เอกสารอ้างอิง

Craib, W.G. (1926). Contributions to the Flora of Siam. Bulletin of Miscellaneous Information Kew 1926: 158–159.

Duke. J. A. and Ayensu. E. S. (1985). Medicinal Plants of China Reference Publications, Inc. Algonac. 705 pp.

Langran Xu & Carlos Aedo. (2008). Geraniaceae. In Flora of China Vol. 11: 15.

Smitinand, T., Shimizu, T., Koyama, H. & Fukuoka, N. (1970). Contributions to the Flora of Southease asia 1. Taxonomy and phytogeography of some temperate species in Thailand. Tonan Ajia Kenkyu Vol. 8, No.2: 180.