สารานุกรมพืชในประเทศไทย (ฉบับย่อ)
(Concise Encyclopedia of Plants in Thailand)


หมวดตัวอักษร 


Index to botanical names


ค้นหาคำศัพท์
ค้นหาคำศัพท์   

เจตมูลเพลิง

เจตมูลเพลิง  สกุล
วันที่ 13 กันยายน 2559

Plumbago L.

Plumbaginaceae

ไม้ล้มลุกหรือไม้พุ่ม ไม่มีหูใบ ใบเรียงเวียน ช่อดอกแบบช่อกระจะคล้ายช่อเชิงลด ใบประดับและใบประดับย่อยบาง กลีบเลี้ยงเป็นหลอด เป็นริ้ว มีต่อม ต่อมมีก้าน ปลายแยก 5 กลีบขนาดเล็ก ดอกรูปดอกเข็ม มี 5 กลีบ หลอดกลีบยาวกว่ากลีบดอก บิดเวียนในตาดอก เกสรเพศผู้ 5 อัน ติดตรงข้ามกลีบดอก โคนก้านชูอับเรณูแบน อับเรณูรูปแถบ เกสรเพศเมียเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็น 5 แฉก ยอดเกสรเพศเมียติดด้านในของแฉก มีต่อม ผลแห้งแตกตามขวาง มีกลีบเลี้ยงหุ้ม มีเมล็ดเดียว มีปีก

สกุล Plumbago มีประมาณ 12 ชนิด พบทั่วไปในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน ในไทยมี 2 ชนิด และพบเป็นไม้ประดับ 1 ชนิด คือ เจตมูลเพลิงฝรั่งหรือพยับหมอก P. auriculata Lam. มีถิ่นกำเนิดในแอฟริกาใต้ ช่อดอกไม่มีต่อม ดอกสีฟ้าอมม่วงอ่อน ๆ หรือสีขาว ชื่อสกุลเป็นภาษาละติน “plumbago” แปลว่าตะกั่ว เนื่องจากพืชกลุ่มนี้สามารถใช้รักษาโรคที่เกิดจากพิษตะกั่วได้

เจตมูลเพลิงฝรั่ง: แกนช่อดอกมีขนสั้นนุ่ม ไม่มีต่อม ดอกสีฟ้าอมม่วงอ่อน ๆ (ภาพ: ราชันย์ ภู่มา)

เจตมูลเพลิงแดง
วันที่ 13 กันยายน 2559

Plumbago indica L.

Plumbaginaceae

ไม้ล้มลุก สูง 0.5–2 ม. กิ่งทอดยาว ใบรูปรีหรือรูปไข่ ยาว 3–13 ซม. ช่อดอกยาว 20–90 ซม. ก้านช่อยาว 1–3 ซม. แกนกลางช่อดอกไม่มีต่อม ใบประดับและใบประดับย่อยรูปไข่ ยาว 2–3 มม. กลีบเลี้ยงรูปใบหอก ยาว 8–9 มม. มีขนต่อมกระจาย ดอกสีแดงหรืออมม่วง หลอดกลีบดอกยาว 2–2.5 ซม. กลีบรูปไข่กลับ ยาวประมาณ 1.2 ซม. ปลายกลีบกลม ปลายเป็นติ่งหนาม อับเรณูสีน้ำเงิน ยาวประมาณ 2 มม. ก้านเกสรเพศเมียมีทั้งแบบสั้นและแบบยาว แบบสั้นไม่ยื่นพ้นปากหลอดกลีบดอก โคนมีขนยาว ยอดเกสรเพศเมียมีต่อม มักไม่ติดผล

พบในเขตร้อน ในไทยพบกระจายห่างๆ เกือบทุกภาค ขึ้นตามป่าดิบแล้ง ความสูงระดับต่ำ ๆ หรือพบเป็นไม้ประดับ รากมีสรรพคุณช่วยเจริญอาหาร เป็นยาปฏิชีวนะ ใช้รักษาโรคผิวหนังด่าง

ชื่อสามัญ  Indian leadwort, Rosy-flowered leadwort, Scarlet leadwort

ชื่ออื่น   คุยวุ่ (กะเหรี่ยง-กาญจนบุรี); เจตมูลเพลิงแดง (ภาคกลาง); ตั้งชู้โว้ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน); ปิดปิวแดง (ภาคเหนือ); ไฟใต้ดิน (ภาคใต้); อุบะกูจ๊ะ (มาเลย์-ปัตตานี)

เจตมูลเพลิงแดง: แกนกลางช่อดอกไม่มีต่อม ดอกสีแดง (ภาพ: ราชันย์ ภู่มา)

เจตมูลเพลิงขาว
วันที่ 13 กันยายน 2559

Plumbago zeylanica L.

Plumbaginaceae

ไม้พุ่มเตี้ยหรือไม้ล้มลุก สูง 1–3 ม. กิ่งมักทอดยาว ใบรูปไข่ ยาว 3–13 ซม. ปลายมีติ่งแหลม ช่อดอกยาวได้ถึง 15 ซม. ก้านช่อยาว 0.5–2 ซม. แกนกลางและก้านช่อดอกมีต่อมไร้ก้าน ใบประดับรูปไข่ ยาว 4–8 มม. ใบประดับย่อยรูปแถบ ยาวประมาณ 2 มม. กลีบเลี้ยงยาว 1–1.3 ซม. มีขนต่อมหนาแน่น ดอกสีขาวหรือสีฟ้าอ่อน หลอดกลีบดอกยาว 1.8–2.2 ซม. กลีบรูปไข่กลับ รูปขอบขนาน หรือรูปใบหอก ยาวประมาณ 7 มม. ปลายแหลมหรือเป็นติ่ง อับเรณูสีน้ำเงิน ยาวประมาณ 2 มม. รังไข่รูปรี มี 5 เหลี่ยม ก้านเกสรเพศเมียเกลี้ยง ผลรูปขอบขนาน ยาว 7–8 มม. เมล็ดเรียวยาว ยาวประมาณ 7 มม. สีน้ำตาลแดง

พบในเขตร้อน ในไทยพบทุกภาค ส่วนมากพบทางภาคเหนือ ภาคตะวันออก และภาคตะวันตกเฉียงใต้ ขึ้นตามป่าดิบแล้ง ความสูงระดับต่ำ ๆ หรือเป็นไม้ประดับ มีสรรพคุณทางสมุนไพรคล้ายเจตมูลเพลิงแดง โดยเฉพาะราก แต่จะมีฤทธิ์อ่อนกว่า

ชื่อสามัญ  Ceylon leadwort, Wild Plumbago

ชื่ออื่น   เจตมูลเพลิงขาว (ภาคกลาง); ตอชุวา, ตั้งชู้อ้วย (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน); ปิดปิวขาว (ภาคเหนือ)

เจตมูลเพลิงขาว: ใบรูปไข่ เรียงเวียน ปลายเป็นติ่งแหลม ช่อดอกคล้ายช่อเชิงลด กลีบเลี้ยงมีขนต่อมหนาแน่น ดอกสีขาว (ภาพ: ปรีชา การะเกตุ)

เจตมูลเพลิงฝรั่ง
วันที่ 13 กันยายน 2559

Plumbago auriculata Lam.

Plumbaginaceae

ดูที่ เจตมูลเพลิง



เอกสารอ้างอิง

Pen, T.H. and R.V. Kamelin. (1996). Plumbaginaceae. In Flora of China Vol. 15: 190–191.