ไม้ล้มลุก ส่วนต่าง ๆ มีขนปกคลุม ใบประกอบรูปฝ่ามือ เรียงเวียน มี 3–7 ใบย่อย ขอบส่วนมากจักซี่ฟันละเอียด ก้านใบยาว ช่อดอกแบบช่อกระจะหรือช่อเชิงหลั่น ส่วนมากออกตามปลายกิ่ง บางครั้งออกเดี่ยวตามซอกใบ ดอกสมบูรณ์เพศ กลีบเลี้ยง 4 กลีบ กลีบดอก 4 กลีบ มีก้านกลีบ เกสรเพศผู้ส่วนมากมี 6 อัน หรือจำนวนมาก ก้านชูอับเรณูยาว มีก้านชูเกสรร่วมหรือไม่มี รังไข่มีช่องเดียว ออวุลจำนวนมาก พลาเซนตาตามแนวตะเข็บคู่ เกสรเพศเมียมีก้านชู ก้านเกสรสั้น ยอดเกสรเป็นตุ่ม ติดทน ผลแห้งแตก รูปทรงกระบอก แตกจากโคน เมล็ดจำนวนมาก ขนาดเล็ก ผิวไม่เรียบ

สกุล Cleome เดิมอยู่ภายใต้วงศ์ Capparaceae มีประมาณ 20 ชนิด ส่วนใหญ่พบในอเมริกาเขตร้อนและเขตอบอุ่น ในไทยพบเป็นวัชพืช และไม้ประดับประมาณ 5 ชนิด มีสรรพคุณด้านสมุนไพรหลายอย่าง อนึ่ง ใน Flora of China ได้จำแนกย่อยเป็น 5 สกุล คือ Arivela, Cleoserrata, Cleome, Gynandropsis และ Tarenaya ตามลักษณะ มีหรือไม่มีก้านชูเกสรร่วม (androgynophore) และก้านชูเกสรเพศเมีย (gynophore) ซึ่งในที่นี้ยังคงให้อยู่ภายใต้สกุล Cleome พืชอีกสกุลที่พบในไทยคือ สกุลผักกุ่มเครือ Neothorelia ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “kleio” ปิด ตามลักษณะกลีบดอกที่หุ้มเกสรเพศผู้

ไม้ล้มลุก สูง 30–150 ซม. ส่วนต่าง ๆ มีต่อมขน ก้านใบประกอบยาว 3–8 ซม. ใบย่อยมี 3–5 ใบ รูปไข่กลับหรือรูปใบหอกกลับ ยาว 2.5–5 ซม. ใบประดับคล้ายใบมี 3 ใบย่อย ยาว 0.5–2.5 ซม. ช่อดอกออกที่ปลายกิ่ง ยาว 5–20 ซม. ขยายในผล ก้านดอกยาว 1–2 ซม. กลีบเลี้ยงรูปใบหอก ยาวประมาณ 6 มม. ติดทน ดอกสีขาวหรืออมม่วง กลีบรูปรีหรือรูปไข่ ยาวประมาณ 7 มม. ก้านกลีบยาวประมาณ 5 มม. เกสรเพศผู้ 6 อัน ก้านชูเกสรร่วมยาว 0.8–2.3 ซม. ก้านชูอับเรณูสีม่วง ยาว 1–2 ซม. อับเรณูสีเขียวอมน้ำตาล รูปขอบขนาน ยาว 1–3 มม. รังไข่มีก้านสั้น ๆ ขยายในผล ยาว 1–1.4 ซม. ผลยาว 4–9.5 ซม. เมล็ดสีน้ำตาลแดงปนดำ ยาวประมาณ 1.5 มม.

พบในเอเชีย และแอฟริกา ในไทยพบขึ้นเป็นวัชพืชตามท้องนา และริมลำธาร ต้นสดมีกลิ่นคล้ายกลิ่นกัญชา มีสารพิษไฮโดรไซยาไนด์ แต่มีสรรพคุณด้านสมุนไพรหลายอย่าง นิยมนำมาทำเป็นผักดอง

ชื่อสามัญ  Wild spider flower

ชื่ออื่น   ผักส้มเสี้ยน (ภาคเหนือ); ผักเสี้ยน, ผักเสี้ยนขาว (ภาคกลาง)

ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 1 ม. มีต่อมขนกระจายหรือเกลี้ยง ก้านใบประกอบยาว 0.5–3.5 ซม. มี 3 ใบย่อย รูปใบหอกกลับหรือคล้ายสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด ยาว 1–3.5 ซม. บางครั้งมีขนครุย ใบประดับคล้ายใบมี 3 ใบย่อย ยาว 1–3.5 ซม. ก้านสั้น ช่อดอกยาว 2–4 ซม. มีได้ประมาณ 6 ดอก ก้านดอกยาว 1–2 ซม. ก้านช่อดอกและก้านดอกขยายในผล กลีบเลี้ยงรูปใบหอก ยาว 2.5–4 มม. ขอบมีขนครุย ดอกส่วนมากสีม่วงอ่อน กลีบคู่บนมักมีสีขาวที่โคนกลีบ รูปรีหรือขอบขนาน ยาว 0.7–1 ซม. เกสรเพศผู้ 6 อัน ก้านชูอับเรณูสีขาวอมม่วง ยาว 5–7 มม. อับเรณูสีเทา รังไข่มีก้านสั้น ๆ ขยายในผลยาวได้ถึง 1 ซม. ผลมีริ้ว ยาว 4.5–7 ซม. เมล็ดสีน้ำตาลแดงปนดำ

มีถิ่นกำเนิดในแอฟริกา ขึ้นเป็นวัชพืชทั่วไปในเอเชีย อเมริกา และออสเตรเลีย น้ำสกัดจากใบและน้ำมันจากเมล็ดทาแก้โรคผิวหนังและปวดข้อ

ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 1 ม. ลำต้นเป็นเหลี่ยม ก้านใบประกอบยาว 2–5 ซม. มี 3 ใบย่อย ใบช่วงโคนส่วนมากมีใบย่อย 5 หรือ 7 ใบ รูปไข่กลับหรือรูปใบหอกกลับ ยาว 3–6 ซม. ช่อดอกออกที่ปลายกิ่ง หรือออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ ก้านดอกยาว 2.5–4 ซม. กลีบเลี้ยงรูปไข่ ยาว 3–4 มม. ดอกสีชมพู กลีบรูปไข่กลับ ยาว 1.2–1.5 ซม. เกสรเพศผู้จำนวนมาก ไม่มีก้านชูเกสรเพศเมีย รังไข่รูปเส้นด้าย ยาว 0.5–1 ซม. ผลเกลี้ยง ก้านยาว 3–4 ซม.

พบในอินเดีย พม่า และภูมิภาคมาเลเซีย ขึ้นเป็นวัชพืชตามท้องนา ที่รกร้าง แต่หายากกว่าชนิดอื่น สารสกัดจากทั้งต้นใช้แก้โรคผิวหนัง จากรากใช้ฆ่าพยาธิ

ชื่ออื่น   ผักสาน, ผักเสี้ยนป่า (ภาคกลาง)

ไม้ล้มลุก สูงได้ประมาณ 1 ม. ส่วนต่างๆ มีต่อมขนเหนียว ก้านใบประกอบยาว 1–6 ซม. มี 3–5 ใบย่อย รูปรี รูปขอบขนาน หรือรูปไข่กลับ ยาว 1.5–4.5 ซม. มีขนครุย ใบประดับคล้ายใบ มี 3 ใบย่อย ยาว 1–2.5 ซม. ก้านสั้น ร่วงเร็ว ช่อดอกยาว 5–10 ซม. ขยายในผล ก้านดอกยาว 1–1.4 ซม. ในผลยาวได้ถึง 3 ซม. กลีบเลี้ยงรูปใบหอก ยาว 0.5–1 ซม. ดอกสีเหลือง มักมีสีเข้มที่โคน กลีบรูปรี ยาว 0.7–1.2 ซม. เกสรเพศผู้จำนวนมากขนาดไม่เท่ากัน ก้านชูอับเรณูยาว 4–9 มม. อับเรณูสีเทาอมเขียว รังไข่ไม่มีก้าน มีขนต่อมหนาแน่น ผลยาว 5–10 ซม. เป็นริ้วชัดเจน เมล็ดสีน้ำตาลแดง

พบทั่วไปในแอฟริกา เอเชีย และออสเตรเลีย ขึ้นเป็นวัชพืช บางครั้งพบบนเขาหินปูนที่แห้งแล้ง เมล็ดมีน้ำมันและกรดลิโนเลอิก (Linoleic acid) สูง

ชื่อพ้อง  Arivela viscosa (L.) Raf.

ชื่ออื่น   ผักส้มเสี้ยนผี (ภาคเหนือ); ผักเสี้ยนผี (ภาคกลาง, ภาคใต้)

ไม้ล้มลุก สูง 1–1.5 ม. มีขนต่อมเหนียวละเอียดทั่วไป ก้านใบประกอบยาว 5–15 ซม. โคนมีหนามคล้ายหูใบ ใบย่อยมี 5–7 ใบ รูปขอบขนานหรือรูปใบหอกกลับ ยาว 4–15 ซม. ก้านยาวประมาณ 5 มม. ช่อดอกออกที่ยอด ยาว 30–40 ซม. ก้านช่อยาวได้ถึง 5 ซม. ใบประดับคล้ายใบ รูปไข่หรือรูปหัวใจ ยาว 0.5–3 ซม. ก้านสั้น โคนมีหนามเล็ก ๆ กลีบเลี้ยงรูปแถบ ยาวประมาณ 7 มม. มีขนด้านนอก ดอกสีชมพู ชมพูเข้ม ม่วงอ่อน หรือขาวล้วน รูปรี ยาวประมาณ 3 ซม. ก้านกลีบยาวกว่า 1 ซม. ก้านชูเกสรร่วมสั้นมาก เกสรเพศผู้ 6 อัน ก้านชูอับเรณูยาว 3–5 ซม. อับเรณูรูปแถบยาวประมาณ 1 ซม. ก้านชูเกสรเพศเมียยาวประมาณ 1 ซม. ในผลยาวได้ถึง 6 ซม. ผลรูปทรงกระบอก ยาวได้ถึง 6 ซม.

มีถิ่นกำเนิดในอเมริกาใต้ เป็นไม้ประดับหรือขึ้นเป็นวัชพืช คล้าย C. speciosa Raf. ที่มีก้านชูเกสรร่วมยาว

ชื่อพ้อง  Tarenaya hassleriana (Chodat) Iltis

ชื่อสามัญ  Spider flower