Index to botanical names
ผักเบี้ย
Rubiaceae
ไม้เถาล้มลุก ลำต้นมักเป็นสี่เหลี่ยม ใบและหูใบเรียงรอบข้อ 4–10 ใบ ส่วนมากมีเส้นกลางใบเส้นเดียว หรือเส้นโคนใบ 3 เส้น ก้านสั้นมากหรือไร้ก้าน ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนง ออกตามซอกใบหรือปลายกิ่ง กลีบเลี้ยงมักฝ่อ ดอกรูปกงล้อ สีเขียวอมขาวหรือเหลือง มี 4 กลีบ รูปสามเหลี่ยมขนาดเล็ก เกสรเพศผู้ 4 อัน อับเรณูยื่นพ้นปากหลอดกลีบดอก จานฐานดอกแยก 2 พู ติดด้านบนรังไข่ รังไข่ใต้วงกลีบ มี 2 ช่อง แต่ละช่องมีออวุลเม็ดเดียว ก้านเกสรเพศเมียแยก 2 แฉก ยอดเกสรเป็นตุ่ม ผลแห้งแยกเป็น 2 พู บางครั้งฝ่อหนึ่งพูสกุล Galium อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Rubioideae คล้ายกับสกุล Rubia ที่มีผลสด มีกว่า 400 ชนิด พบในเขตร้อนและเขตอบอุ่น ในไทยมี 2 ชนิด มีความผันแปรสูง ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “galion” ที่ใช้เรียกพืชในสกุลนี้ชนิด G. verum L.
ไม้เถาล้มลุก แตกกิ่งจำนวนมาก เกลี้ยงหรือมีขนยาว ใบเรียงรอบข้อ 2–6 ใบ รูปใบหอก รูปแถบ หรือแกมรูปไข่กลับ ยาว 0.5–2.5 ซม. ปลายเป็นติ่งแหลม โคนเรียวสอบ แผ่นใบมีขนคายตามขอบใบและเส้นกลางใบ ด้านล่างมีขนหนาแน่นหรือเกลี้ยง มีเส้นกลางใบ 1 เส้น ไร้ก้าน ช่อดอกยาวได้ถึง 18 ซม. ใบประดับคล้ายใบ ยาว 1–4 มม. ก้านดอกยาวประมาณ 2 มม. ขยายในผล ดอกบานเส้นผ่านศูนย์กลาง 2–3 มม. กลีบแฉกลึกเกินกึ่งหนึ่ง รังไข่เกลี้ยง ผลเกลี้ยง มักฝ่อหนึ่งพู รูปกลม ๆ เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1 มม.พบที่อัฟกานิสถาน เนปาล อินเดีย ภูฏาน ศรีลังกา บังกลาเทศ จีนตอนใต้ พม่า และภูมิภาคมาเลเซีย ในไทยพบที่ดอยอินทนนท์และดอยเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ ขึ้นตามชายป่าดิบเขาหรือที่โล่งบนเขาหินปูน ความสูง 2100–2550 เมตร
ผักเบี้ย: ใบเรียงเวียนรอบข้อ 2–6 ใบ ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนง กลีบดอก 4 กลีบ อับเรณูยื่นพ้นปากหลอดกลีบดอก ผลเกลี้ยง มักฝ่อหนึ่งพู รูปกลม ๆ (ภาพ: ราชันย์ ภู่มา)
ไม้เถาล้มลุก ยาวได้ถึง 1 ม. ลำต้นมีขนสีขาวหนาแน่น ใบเรียงเป็นวงรอบข้อ 4 ใบ รูปไข่ หรือรูปขอบขนานแกมรูปไข่กลับ ยาว 0.8–3 ซม. ปลายมนหรือกลม โคนแหลมหรือมน แผ่นใบมีขนยาวสีขาวทั้งสองด้าน เส้นโคนใบ 3 เส้น ก้านใบสั้นมากหรือยาว 4–5 มม. ช่อดอกยาวได้ถึง 10 ซม. ดอกจำนวนมาก ก้านดอกยาว 0.5–2.5 มม. ใบประดับเรียวแคบ ยาว 1–3 มม. ดอกสีเหลืองอมขาว ดอกบานเส้นผ่านศูนย์กลาง 2–2.5 มม. รังไข่มีขน ผลรูปกลม ๆ หรือรูปคล้ายไต จัก 2 พู เส้นผ่านศูนย์กลาง 1–1.5 ซม. มีขนยาวสีขาวหนาแน่นพบที่ปากีสถาน อินเดีย บังกลาเทศ จีน ไต้หวัน พม่า ชวา ฟิลิปปินส์ ในไทยพบที่ดอยเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ และดอยภูคา จังหวัดน่าน ขึ้นตามป่าดิบเขาหรือบนที่โล่งเขาหินปูน ความสูง 1000–2200 เมตร
ชื่อพ้อง Galium panduanum Steud., G. petiolatum Geddes
ผักเบี้ยขน: ใบเรียงเป็นวงรอบข้อ 4 ใบ เส้นโคนใบ 3 เส้น ผลมีขนยาวหนาแน่น (ภาพ: โสมนัสสา แสงฤทธิ์)
Chen, T. and F. Ehrendorfer. (2011). Rubiaceae (Galium). In Flora of China Vol. 19: 104, 113, 122.