ไม้ล้มลุก ไม้พุ่ม หรือไม้ต้น หูใบส่วนมากร่วงเร็ว ใบประกอบ แกนใบประกอบส่วนมากมีต่อม ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ช่อกระจะ หรือแบบช่อเชิงหลั่น ใบประดับร่วงเร็ว กลีบเลี้ยงและกลีบดอกจำนวนอย่างละ 5 กลีบ ดอกส่วนมากสีเหลือง มีก้านกลีบ เกสรเพศผู้ที่สมบูรณณยาวเท่า ๆ กัน อับเรณูเปิดเป็น 2 ช่อง หรือเปิดเป็นแนวขนาดเล็ก รังไข่มี 1 ช่อง ออวุลจำนวนมาก ผลเป็นฝัก กลม แบน เป็นเหลี่ยม หรือมีปีก แห้งแล้วไม่แตก หรือปริตามรอยประสาน

สกุล Senna อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Caesalpinioideae แยกจากสกุล Cassia ที่ีเกสรเพศผู้ที่สมบูรณ์ขนาดไม่เท่ากัน มักบิดออกจากก้านเกสรเพศเมียคนละทาง (enantiostylous) กลีบดอกไม่สมมาตร และไม่มีใบประดับย่อย มีประมาณ 260 ชนิด ในไทยเป็นพืชพื้นเมือง 3 ชนิด และไม้ต่างถิ่น 15 ชนิด ชื่อสกุลมาจากภาษาอารบิค “sana” ที่ใช้เรียกพืชที่ใบและฝักมีคุณสมบัติเป็นยาระบาย ซึ่งหลายชนิดมีสรรพคุณด้านนี้

ไม้ต้น สูงได้ถึง 20 ม. หูใบรูปลิ่มแคบ ใบประกอบมีใบย่อย 7–15 คู่ แกนกลางยาว 10–35 ซม. ก้านใบสั้น ใบย่อยรูปรี รูปขอบขนาน หรือแกมรูปไข่ ยาว 3–7 ซม. ปลายกลมหรือเว้าตื้น มีติ่งแหลม โคนกลม แผ่นใบด้านล่างมีขนสั้นนุ่ม ช่อดอกออกที่ปลายกิ่ง ยาวได้ถึง 1 ม. ก้านดอกยาว 2–3 ซม. กลีบเลี้ยงคู่นอกยาวประมาณ 5 มม. 3 กลีบใน ยาวประมาณ 9 มม. กลีบดอกรูปเกือบกลม ยาว 1.5–2 ซม. เกสรเพศผู้อันยาว 2 อัน ก้านชูอับเรณูยาวประมาณ 1 ซม. อับเรณูยาว 6–7 มม. อันสั้น 5 อัน ก้านชูอับเรณูยาว 2–4 มม. อับเรณูยาว 5–6 มม. ลดรูป 3 อัน รังไข่มีขนสั้นนุ่ม ฝักรูปแถบ แบน ยาว 20–30 ซม. รอยเชื่อมเป็นสันนูน มี 20–30 เมล็ด

พบในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ส่วนมากขึ้นตามป่าเบญจพรรณ ชายป่า ความสูงระดับต่ำ ๆ และปลูกเป็นไม้สองข้างถนน ใบและฝักมีพิษต่อสัตว์เลี้ยง ส่วนต่าง ๆ มีสรรพคุณแก้ปวดท้อง แก้ไอ ไข้มาลาเรีย และโรคเบาหวาน

ชื่อพ้อง  Cassia siamea Lam.

ชื่อสามัญ  Cassod tree, Thai copper pod

ชื่ออื่น   ขี้เหล็ก (ทั่วไป); ขี้เหล็กแก่น (ราชบุรี); ขี้เหล็กบ้าน (ลำปาง, สุราษฎร์ธานี); ขี้เหล็กหลวง (ภาคเหนือ); ขี้เหล็กใหญ่ (ภาคกลาง); ผักจี้ลี้ (เงี้ยว-แม่ฮ่องสอน); แมะขี้เหละพะโดะ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน); ยะหา (มาเลย์-ปัตตานี)

ไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง 10 ม. มีขนสั้นนุ่มกระจาย หูใบรูปติ่งหู ยาว 1.5–2 ซม. ใบประกอบมีใบย่อย 10–20 คู่ แกนกลางยาว 20–30 ซม. ก้านใบยาว 1–2 ซม. ใบย่อยรูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยาว 2–6 ซม. ปลายมีติ่งแหลม โคนกลม ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกตามซอกใบหรือปลายกิ่ง ยาว 10–30 ซม. ใบประดับรูปไข่ ยาวประมาณ 2.5 ซม. ก้านดอกยาว 1–3 ซม. กลีบเลี้ยงรูปขอบขนานแกมรูปไข่ ปลายกลม ยาว 0.7–1.5 ซม. มีขนด้านนอก กลีบดอกรูปไข่กลับ ยาว 1.5–2 ซม. เกสรเพศผู้อันยาว 2 อัน ก้านชูอับเรณูยาว 2–4 มม. อับเรณูยาว 0.8–1 ซม. อันสั้น 5 อัน อับเรณูสั้นกว่าเล็กน้อย ลดรูป 3 อัน รังไข่เกลี้ยง ฝักรูปแถบ แบน ยาว 8–16 ซม. ปลายมีจะงอย มี 10–30 เมล็ด

พบที่อินเดีย ศรีลังกา เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และออสเตรเลีย ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามป่าเบญจพรรณที่มีหินปูน ป่าเต็งรัง ป่าชายหาด หรือชายป่า ความสูงถึงประมาณ 1000 เมตร

ชื่อพ้อง  Cassia timoriensis DC.

ชื่อสามัญ  Golden bird, Limestone Cassia

ชื่ออื่น   กะแลงแง็น (นราธิวาส); ขี้เหล็กคันชั่ง (ภาคเหนือ); ขี้เหล็กดง (ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ); ขี้เหล็กแดง (ภาคเหนือ); ขี้เหล็กนางชี (ภาคใต้); ขี้เหล็กป่า (ภาคใต้, ภาคตะวันออกเฉียงใต้); ขี้เหล็กพันชั่ง (ภาคเหนือ); ขี้เหล็กเลือด (ภาคใต้); จี้ลีหลอย (เงี้ยว-แม่ฮ่องสอน); ช้าขี้เหล็ก (ภาคใต้); ปี้ตะกะ (ละว้า-เชียงใหม่); มะเกลือเลือด (ราชบุรี); แมะขี้เหละที, แมะแคะแหล่ะ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน)

ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 4 ม. หูใบขนาดเล็ก ใบประกอบมีใบย่อย 2 คู่ แกนกลางยาว 1–2.5 ซม. มีต่อมระหว่างใบคู่ล่าง ก้านใบยาว 2–5 ซม. ใบย่อยรูปไข่ เบี้ยว ยาว 4–15 ซม. คู่บนขนาดใหญ่กว่าคู่ล่าง ปลายแหลม โคนสอบ แผ่นใบมีขนด้านล่าง ก้านใบสั้น ช่อดอกแบบช่อกระจะสั้น ๆ จรดปลายกิ่งด้านข้าง ก้านดอกยาว 3–5 มม. กลีบเลี้ยงยาวประมาณ 1 ซม. ดอกสีเหลืองซีด กลีบรูปไข่กว้าง ยาว 2–3 ซม. เกสรเพศผู้ 3 อัน ก้านชูอับเรณูยาว 3–4 มม. 4 อัน ก้านชูอับเรณูหนา อับเรณูโค้ง ยาว 0.7–1 ซม. ลดรูป 2–3 อัน รังไข่มีขนสั้นนุ่ม ฝักรูปทรงกระบอก ขอบเป็นสัน ยาว 15–25 ซม. เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1 ซม. เมล็ดมีเยื่อหุ้มเหนียว

มีถิ่นกำเนิดในอเมริกากลางและหมู่เกาะอินดีสตะวันตก เป็นไม้ประดับ

ชื่อพ้อง  Cassia fruticosa Mill.

ชื่อสามัญ  Christmas bush

ชื่ออื่น   แก่นร้าง (จันทบุรี); ขี้เหล็กยะวา (กรุงเทพฯ)

ไม้ต้น สูงได้ถึง 15 ม. กิ่งแผ่ออก หูใบขนาดเล็ก รูปเคียว ใบประกอบมีใบย่อย 10–15 คู่ แกนกลางยาว 10–35 ซม. ก้านใบสั้น ใบย่อยรูปรีถึงรูปขอบขนาน ยาว 3–7 ซม. ปลายแหลมมีติ่ง โคนกลม แผ่นใบมีขนด้านล่าง ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ส่วนมากยาว 20–30 ซม. หรือยาวได้ถึง 90 ซม. ใบประดับรูปไข่ ยาว 4–5 มม. ก้านดอกยาว 2–3 ซม. กลีบเลี้ยงรูปไข่กว้าง ยาว 5–7 มม. คู่นอกมีขน 3 กลีบในยาวกว่าเล็กน้อย เกลี้ยง กลีบดอกรูปไข่กว้าง ยาว 2–2.5 ซม. กลีบล่างรูปเคียวขนาดใหญ่กว่า เกสรเพศผู้ 7 อัน ก้านชูอับเรณูยาว 2–3 มม. ลดรูป 3 อัน รังไข่เกลี้ยง ฝักคล้ายทรงกระบอก ยาว 18–25 ซม. มีผนังกั้นบาง ๆ มี 50–70 เมล็ด

มีถิ่นกำเนิดในอเมริกาเขตร้อน เป็นไม้ประดับ

ชื่อพ้อง  Cassia spectabilis DC.

ชื่อสามัญ  Spectacular Cassia