Index to botanical names
กำยานเครือ
Malvaceae
ไม้เถาหรือไม้พุ่มรอเลื้อย หูใบขนาดเล็ก ร่วงเร็ว ใบเรียงเวียน เรียบ หรือจักเป็นพู เส้นแขนงใบย่อยแบบขั้นบันได ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนง ไม่มีริ้วประดับ กลีบเลี้ยง 5 กลีบ แฉกลึก กลีบดอก 5 กลีบ แยกจรดโคน รูปคุ่ม ก้านกลีบโค้งงอ เส้าเกสรเป็นหลอดบาง ๆ เกสรเพศผู้ที่สมบูรณ์มี 5 อัน ติดตรงข้ามกลีบดอก เกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน 5 อัน เป็นแผ่นบาง ๆ ติดตรงข้ามกลีบเลี้ยง อับเรณูหันออก รังไข่มี 5 ช่อง แต่ละช่องมีออวุล 2 เม็ด ก้านเกสรเพศเมียเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็น 5 แฉก บางครั้งไม่ชัดเจน ผลแห้งแตกตามรอยประสานเป็น 5 ส่วน มีขนยาวหรือขนคล้ายหนาม แต่ละซีกมีเมล็ดเดียวสกุล Byttneria เคยอยู่ภายใต้วงศ์ Sterculiaceae หรือ Byttneriaceae ปัจจุบันอยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Byttnerioideae มี 135 ชนิด พบในอเมริกาใต้ แอฟริกา มาดากัสการ์ และเอเชียเขตร้อน ในไทยมี 4 ชนิด
ไม้เถา มีขนรูปดาวและขนยาวกระจายตามกิ่ง ใบ ก้านใบ ช่อดอก และดอก ใบรูปหัวใจ ยาว 7–16 ซม. จัก 5–7 พู พูกลางปลายยาวคล้ายหาง ขอบจักฟันเลื่อย เส้นโคนใบข้างละ 2–3 เส้น ก้านใบยาว 2–15 ซม. ช่อดอกยาวได้ถึง 20 ซม. ก้านดอกยาวประมาณ 2.5 มม. กลีบเลี้ยงยาวประมาณ 3 มม. กลีบดอกยาว 4–5 มม. เส้าเกสรรูปถ้วย รังไข่มีต่อมกระจาย ก้านเกสรเพศเมียรูปลิ่มแคบ ผลกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 2–2.5 ซม. รวมขนยาว ปลายขนส่วนมากเป็นตะขอ ก้านผลยาว 1–2 ซม เมล็ดรูปรี ผิวมี 3 สันตื้น ๆพบที่พม่า จีนตอนใต้ อินเดีย ลาว เวียดนาม และคาบสมุทรมลายู ในไทยพบทุกภาค ขึ้นกระจายตามชายป่า ความสูงถึงประมาณ 500 เมตร
ชื่ออื่น กำยานเครือ, เครือยาน, ป่านเขากวาง (ภาคเหนือ); คำเครือ, คำไหม, เครือคำ (ภาคกลาง); เครือจา (เชียงใหม่); ช่อตุ่ย (กะเหรี่ยง-ภาคตะวันตกเฉียงใต้); เถาวัลย์หด (จันทบุรี); ป่านกุ้ง (แม่ฮ่องสอน); เสม็ดย่าน (ยะลา)
กำยานเครือ: มีขนรูปดาวและขนยาวกระจาย ใบรูปหัวใจ จัก 5–7 พู ผลมีขนยาว ปลายขนเป็นตะขอ (ภาพ: ราชันย์ ภู่มา)
Phengklai, C. (2001). Sterculiaceae. In Flora of Thailand Vol. 7(3): 544–550.
Tang, Y., M.G. Gilbert and L.J. Dorr. (2007). Sterculiaceae. In Flora of China Vol. 12: 322–323.