โครงการสถานีสาธิตและถ่ายทอดการเกษตรป่าไม้ สิ่งแวดล้อม อันเนื่องมาจากพระราชดำริบ้านแปกแซม

( อำเภอเวียงแห จังหวัดเชียงใหม่ )

กรมอุทยานแห่งชาติ  สัตว์ป่า และพันธุ์พืช

:: ความเป็นมา ::

เมื่อวันที่ 6 กุมภาพันธ์ 2543 สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถพร้อมด้วยสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชสยามกุฎราชกุมาร เสด็จฯ เยี่ยมราษฎรบ้านแปกแซม หมู่ที่ 1 ตำบล เปียงหลวง อำเภอเวียงแหง จังหวัดเชียงใหม่ โดยมี พลโทวัธนชัย ฉายเหมือนวงศ์ แม่ทัพภาคที่ 3 นายอมรพันธุ์ นิมาพันธ์ รองผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงใหม่ นายวิศาล ไมตรียืนยาว วิศวกรใหญ่ฯ ด้านควบคุมการก่อสร้างกรมชลประทาน นายบุญชนะ กลั่นคำสอน ป่าไม้เขตเชียงใหม่ และ นายวรกานต์ จุตานนท์ ผู้แทนสำนักงาน กปร. เข้าเฝ้ารับเสด็จฯ และถวายรายงาน ทรงพบว่า บริเวณนี้ เป็นแหล่งต้นน้ำที่สำคัญ ซึ่งไหลไปลงน้ำแม่แตง แต่ป่าไม้กลับถูกบุกรุกทำลาย ใช้เป็นที่ทำกินและมีแนวโน้มว่าจะถูกแผ้วถางไปเรื่อย ๆ นอกจากนั้นยังเป็นพื้นที่ล่อแหลม ต่อปัญหายาเสพติด อันส่งผลกระทบถึงความมั่นคงของประเทศ สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถได้ทรงมีพระราชดำริแก่หน่วยงานที่เกี่ยวข้องให้พัฒนาความเป็นอยู่และ บรรเทาความเดือดร้อนของราษฎรในพื้นที่ และหมู่บ้านใกล้เคียงอีก 3 หมู่บ้าน ในลักษณะค่อยเป็นค่อยไป โดยไม่ให้ราษฎรเดือดร้อน เพื่อให้ราษฎรเป็นผู้ชำนาญการด้านป่าไม้ การเกษตร และ การปศุสัตว์ รวมทั้งอนุรักษ์สภาพป่า และสภาพแวดล้อมให้คืนสู่สภาพสมบูรณ์ดังเดิม เพื่อเป็นแหล่ง ต้นน้ำลำธารสำหรับใช้อุปโภคบริโภค และการเกษตร โดยให้จัดตั้งสถานีสาธิตและถ่ายทอด การเกษตร ป่าไม้ สิ่งแวดล้อมขึ้น บริเวณสวนมันอะลู และมีพระราชดำริด้านป่าไม้ ดังนี้ 1. ทดลองปลูกไม้ใช้สอย และไม้สนในลักษณะ Forest Farm (ปลูก – ตัดใช้ประโยชน์ – ปลูกทดแทนทันทีอย่างครบวงจร) 2. ปลูก – ฟื้นฟูสภาพป่าโดยใช้พันธุ์ไม้ที่เป็นประโยชน์ต่อพื้นที่ และจ้างราษฎรเป็นแรงงาน 3. ป้องกันรักษาป่าร่วมกับชุมชน 4. ศึกษาวิจัยด้านป่าไม้

:: พระราชดำริ ::

เมื่อวันที่ 18 มกราคม 2544 สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ และ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าหญิงจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินทรงเยี่ยมโครงการสถานีสาธิตและถ่ายทอดการเกษตร ป่าไม้ สิ่งแวดล้อม อันเนื่องมาจากพระราชดำริ บ้านแปกแซม ตำบลเปียงหลวง อำเภอเวียงแหง จังหวัดเชียงใหม่ โดยมี ดร.ปลอดประสพ สุรัสวดี อธิบดีกรมป่าไม้ พลโทวัธนชัย ฉายเหมือนวงศ์ แม่ทัพภาคที่นายอมรพันธุ์ นิมาพันธ์ รองผู้ว่า ราชการจังหวัดเชียงใหม่ นายวิศาล ไมตรียืนยาว วิศวกรใหญ่ฯ ด้านควบคุมการก่อสร้าง กรมชลประทาน ดร.วีระชัย ณ นคร ผู้อำนวยการสวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ รศ.บุญชนะ กลั่นคำสอน ป่าไม้เขตเชียงใหม่ และนายวรกานต์ จุตานนท์ผู้แทนสำนักงานกปร. เข้าเฝ้ารับเสด็จและถวายรายงาน ในการนี้ได้มีพระราชดำริเกี่ยวกับป่าไม้ ดังนี้ 1. “หากปลูกป่าให้มากขึ้น น้ำคงจะมีมากขึ้น” 2. “ไม้สนที่ปลูกสามารถนำไปใช้ประโยชน์ในการก่อสร้าง บ้านเรือน (Cottage) เหมือนชนบทในประเทศสวิตเซอร์แลนด์ได้”

:: พระราชดำริเพิ่มเติม  ::

เมื่อวันที่ 20 มีนาคม 2546 “ให้ทำสถานีสาธิตและถ่ายทอดฯ ให้เป็นแหล่ง ท่องเที่ยว”

:: วัตถุประสงค์  ::

1. เพื่อส่งเสริมอาชีพและเพิ่มศักยภาพด้านการเกษตรกรรม การปศุสัตว์ ให้เพียงพอต่อการดำรงชีพของราษฎรในพื้นที่เป้าหมาย 2. เพื่อจัดหาและปรับปรุงแหล่งน้ำไว้ใช้ในการบริโภค–อุปโภค และการเกษตรกรรมในพื้นที่ 3. เพื่ออนุรักษ์และฟื้นฟูสภาพป่าต้นน้ำสร้างความชุ่มชื้นครอบคลุมพื้นที่ เป้าหมาย 4. เพื่อจัดระเบียบชุมชน และพัฒนาคุณภาพชีวิตเพิ่มศักยภาพเรื่องความพอเพียงของราษฎรให้ดำรงชีวิตอยู่ได้โดยไม่เดือดร้อน และสร้างจิตสำนึกความเป็นไทย

:: เป้าหมาย  ::

1. จัดตั้งสถานีสาธิตและถ่ายทอดการเกษตร ป่าไม้ สิ่งแวดล้อม อันเนื่องมาจากพระราชดำริ 2. ขยายผลจากสถานีฯ ให้ราษฎรสามารถนำไปผลิตและดำรงชีพได้อย่างพออยู่พอกิน มีกินมีใช้ 3. รักษาสภาพป่าต้นน้ำ และพื้นที่ป่าให้อุดมสมบูรณ์ เข้าสู่ระบบนิเวศน์วิทยา

:: กลยุทธ์  ::

“จัดตั้งสถานีฯ เป็นเครื่องมือเพื่อจัดการกับชุมชนเป้าหมายในการจัดระเบียบ ชุมชน ถ่ายทอดวิทยาการด้านการป่าไม้ เกษตร สิ่งแวดล้อม เพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตราษฎรให้สามารถดำรงชีวิตอย่างยั่งยืน”

:: การดำเนินงาน  ::

การดำเนินงานของสถานีสาธิตและถ่ายทอดการเกษตร ป่าไม้ สิ่งแวดล้อม อันเนื่องมาจากพระราชดำริ บ้านแปกแซม อำเภอเวียงแหง จังหวัดเชียงใหม่ 1. จัดตั้งสถานีฯ ที่บ้านแปกแซม หมู่ที่ 6 ตำบลเปียงหลวง อำเภอเวียงแหง จังหวัดเชียงใหม่ พิกัด MB 673825 เดิมเป็นพื้นที่สวนมันอะลู อยู่ห่างจากบ้านหลักแต่ง ระยะทางประมาณ 11 กิโลเมตร

:: แผนที่เส้นทางการเดินทาง  ::

แผนที่เส้นทางการเดินทางไปโครงการสถานีสาธิตและถ่ายทอดการเกษตรป่าไม้ สิ่งแวดล้อม อันเนื่องมาจากพระราชดำริบ้านแปกแซม แผนที่เส้นทางการเดินทางไปโครงการสถานีสาธิตและถ่ายทอดการเกษตรป่าไม้ สิ่งแวดล้อม อันเนื่องมาจากพระราชดำริตำบลเปียงหลวง อำเภอเวียงแห พื้นที่โครงการ 19,375 ไร่ (31 ตารางกิโลเมตร) 2. ทำการสำรวจข้อมูลแหล่งน้ำ และพื้นที่การเกษตรเพื่อกำหนดกรอบของ แนวทางพัฒนาและกำหนดพื้นที่การดำเนินงานในสถานีฯ 3. แบ่งพื้นที่การดำเนินงานออกเป็น 3 พื้นที่ คือ - พื้นที่ปศุสัตว์ - พื้นที่การเกษตร - พื้นที่ปลูกป่า ซึ่งเป็นพื้นที่ที่สูงกว่าระดับน้ำจากชลประทาน ที่จ่ายให้ สถานีฯ โดยในแต่ละพื้นที่จะมีการบำรุงดินและพัฒนาที่ดินรวมอยู่ใน พื้นที่ต่าง ๆ 4. จัดระเบียบชุมชน จำนวน 2 หมู่บ้าน (บ้านแปกแซม และบ้านหินแตว) - ป้องกันรักษาป่า - ฟื้นฟูป่าต้นน้ำลำธาร - รังวัดแบ่งแยกพื้นที่ - ปลูกไม้สนเพื่อใช้สอย 5. การปฏิบัติงานสถานีฯ จัดจ้างแรงงานจากราษฎรในพื้นที่และหมู่บ้านใกล้เคียงทั้งนี้เพื่อให้เกิดการเรียนรู้ และมีประสบการณ์เพียงพอที่จะสามารถนำไปปฏิบัติเองได้ 6. สาธิตและถ่ายทอดความรู้ด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้ให้แก่ราษฎรในพื้นที่ให้มีความรู้ และเป็นผู้ชำนาญการด้านป่าไม้ทั้ง 2 หมู่บ้าน 7. ประชาสัมพันธ์ ส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงนิเวศวัฒนธรรม และพิพิทธภัณฑ์ มีชีวิต เพื่อสร้างอาชีพเสริมให้แก่ราษฎรทั้ง 2 หมู่บ้าน 8. การขยายผลจากสถานีฯ เข้าไปพัฒนาหมู่บ้านจะดำเนินการอย่างค่อยเป็น ค่อยไป โดยดำเนินการให้สอดคล้องกับวิถีชีวิตของชาวบ้าน และขนบธรรมเนียมประเพณีดั้งเดิม การดำเนินงานในหมู่บ้านเป้าหมาย 1. สร้างความเข้าใจกับราษฎรถึงวัตถุประสงค์ของการจัดตั้งสถานีสาธิตและ ถ่ายทอดการเกษตร ป่าไม้ สิ่งแวดล้อม ตามพระราชดำริ บ้านแปกแซม อำเภอเวียงแหง จังหวัดเชียงใหม่ และบทบาทหน้าที่ของราษฎร 2. รังวัดกำหนดขอบเขตการใช้ประโยชน์ที่ดิน - พื้นที่อยู่อาศัย จำนวน 350 ไร่ - พื้นที่ทำกิน จำนวน 520 ไร่ - พื้นที่ป่า จำนวน 11,000 ไร่ • พื้นที่ป่าอนุรักษ์เพื่อเป็นแหล่งต้นน้ำลำธาร จำนวน 7,000 ไร่ ฝายต้นน้ำลำธารแบบผสมผสาน • พื้นที่ป่าใช้สอยเพื่อปลูกไม้ใช้ประโยชน์ จำนวน 4,000 ไร่ ปลูกป่าสนเพื่อการใช้สอย แปลงปลูกป่าสนเพื่อใช้สอย ปี 2546 จำนวน 50 ไร่ 3. จัดระเบียบชุมชน - สำรวจการอยู่อาศัย และถือครองที่ดินของราษฎร จำนวน 130 ครอบครัว - ออกเอกสารสิทธิ์ทำกินพิเศษให้ราษฎรในแต่ละครอบครัว ๆ ละ 4 ไร่ รวม 520 ไร่ - สำรวจสภาพเศรษฐกิจ และสังคมของชุมชน - สนับสนุนแหล่งน้ำเพื่อการเกษตร และอุปโภคบริโภค - ส่งเสริมพัฒนาอาชีพเกษตรกรรมตามหลักวิชาการ - ส่งเสริมพัฒนาอาชีพนอกภาคเกษตร ประชุมชี้แจงการจัดสรรที่ทำกินให้กับราษฎรบ้านแปกแซมร่วมกับคณะกรรมการหมู่บ้าน

:: ผลการดำเนินงาน  ::

1. เสริมสร้างทรัพยากร (พืช สัตว์ มนุษย์) • อนุรักษ์สภาพป่า จำนวน 8,000 ไร่ • ปลูกป่าไม้ใช้สอย จำนวน 250 ไร่ • ปลูกป่าเพื่อฟื้นฟูระบบนิเวศต้นน้ำ จำนวน 1,200 ไร่ • ปลูกพืชกินได้ พืชสมุนไพรในแปลงธนาคารอาหารชุมชน จำนวน 150 ชนิด • เพาะชำหญ้าแฝก จำนวน 60,000 กล้า • เพาะชำกล้าไม้มีค่า จำนวน 20,000 กล้า • พัฒนาพื้นที่เป็นแหล่งท่องเที่ยว โดยดำเนินการสร้างบ้านพักรับรองนักท่องเที่ยว จำนวน 2 หลัง ปรับพื้นที่เป็นลานกางเต็นท์ ปรับปรุง ภูมิทัศน์ และสำรวจพื้นที่เพื่อจัดทำเส้นทางเดินศึกษาธรรมชาติ • ไม้ผลยืนต้น (เพื่อการสาธิต) - ต้นศุภโชค จำนวน 2 ไร่ - ต้นกาแฟ จำนวน 5 ไร่ - ลิ้นจี่ จำนวน 10 ไร่ - ส้มโชกุน จำนวน 10 ไร่ - กล้วยหอม จำนวน 5 ไร่ - ต้นหม่อน (ใช้ผลทำไวน์) จำนวน 10 ไร่ - อาโวกาโด้ จำนวน 5 ไร่ - มะคาเดเมีย จำนวน 10 ไร่ - พลับ จำนวน 5 ไร่ - บ๊วย จำนวน 5 ไร่ • พืชไร่ (เพื่อการสาธิต) - ข้าวโพด จำนวน 10 ไร่ - ข้าวไร่ จำนวน 35 ไร่ - ชา จำนวน 10 ไร่ - ลินิน จำนวน 1 ไร่ • ผักต่าง ๆ จำนวน 50 ไร่ • เลี้ยงสัตว์ (เพื่อการสาธิต) - ไก่ชี้ฟ้า จำนวน 50 ตัว - หมูจินหัว จำนวน 4 ตัว - แพะพันธุ์นม จำนวน 2 ตัว - แกะพันธุ์ขน จำนวน 67 ตัว - เป็ดเทศ จำนวน 50 ตัว - เป็ดอี้เหลียง จำนวน 50 ตัว 2. ชุมชนเป้าหมาย วิถีชีวิต 1) ด้านที่อยู่อาศัย/ทำกิน ได้จัดสรรที่ทำกินให้แก่ราษฎรบ้านแปกแซม จำนวน 4 ไร่ต่อครอบครัว จำนวน 130 ครอบครัว รวม 520 ไร่ เพื่อให้ทำกินเป็นหลักแหล่งมิต้องทำไร่หมุนเวียนเหมือน ในอดีตที่ผ่านมา 2) ไม้ใช้สอย (ฟืน) ราษฎรได้มีไม้สำหรับใช้สอยในครัวเรือนที่ได้จากการปลูก ทำให้ ไม่ไปทำลายป่าธรรมชาติ 3) ราษฎรในพื้นที่โครงการฯ ประกอบอาชีพทำไร่ ได้แก่ ข้าวไร่ ข้าวโพด ถั่วแดง มันฝรั่ง โดยเฉลี่ยครอบครัวละ 4 ไร่ 4) ราษฎรได้เรียนรู้วิธีการปลูกผักสวนครัวจากการเป็นแรงงานในสถานีฯ และนำกลับไปปฏิบัติจริงที่บ้านของตนเอง 5) ราษฎรได้รับการสนับสนุนพันธุ์สัตว์เลี้ยง ได้แก่ หมู ไก่ เป็ด เป็นต้น เพื่อนำไปเลี้ยงในครัวเรือนเพื่อขยายพันธุ์ต่อไป 6) แหล่งน้ำเพื่ออุปโภคบริโภคมีใช้เพียงพอในแต่ละครอบครัว และ รวมไปถึงการเกษตรราษฎรสามารถทำการเกษตรได้ตลอดทั้งปี ซึ่งก่อน ที่ยังไม่มีโครงการฯ ต้องพึ่งพาปริมาณน้ำฝนเพียงอย่างเดียว 7) ราษฎรได้เรียนรู้มีประสบการณ์สามารถนำไปประกอบอาชีพได้หลาย ทางเลือก ทำให้สามารถจะสร้างรายได้ให้แก่ครอบครัวได้มากขึ้น ไม่ต้องลักลอบค้าขายสิ่งผิดกฎหมายอีกต่อไป คุณภาพชีวิต 1) ราษฎรมีสภาพความเป็นอยู่ในด้านโภชนาการที่ดีขึ้น 2) ราษฎรได้รับการฝึกอบรมให้ความรู้ในด้านภาษาไทย การคิดเลขเป็น และมีจิตสำนึกในความเป็นไทยมากขึ้น 3) ราษฎรมีสุขภาพที่ดีขึ้น และมีสุขอนามัยมากขึ้น ทำให้ไม่เป็นโรคต่าง ๆ ได้ง่าย 4) อัตราการเกิดของประชากรลดลงจากการวางแผนครอบครัว 5) ราษฎรมีรายได้จากการเป็นแรงงานรับจ้างในสถานีฯ ในอัตราวันละ 80-150 บาท/คน/วัน และมีรายได้เฉลี่ยเดือนละประมาณ 3,000-3,500 บาทต่อครอบครัว นอกจากนี้ยังมีรายได้เสริมจากงานฝีมือ เช่น การทอผ้า เป็นต้น

:: งานที่จะดำเนินการต่อไป  ::

1. แผนงานอำนวยการและบริหาร 1) การอบรมปลูกฝังจิตสำนึก จำนวน 2 หมู่บ้าน 2) การปฏิบัติการจิตวิทยา และช่วยเหลือประชาชน จำนวน 2 หมู่บ้าน 3) การอำนวยการและประสานงานหน่วยงานร่วม 2. แผนงานอนุรักษ์และฟื้นฟูสภาพป่า 1) สำรวจจำแนกพื้นที่การใช้ประโยชน์ (พื้นที่ป่าเพื่อใช้สอย, พื้นที่อยู่อาศัยและทำกินบ้านหินแตว) 2) สำรวจพื้นที่ถือครองและรังวัดแบ่งแยกแปลงพื้นที่ทำกิน เพื่อจัดระเบียบ ชุมชน 3) ประชาสัมพันธ์ป้องกันรักษาป่า และไฟป่าร่วมกับชุมชน 4) จัดทำแปลงสาธิตธนาคารอาหารชุมชน (Food Bank) 5) สาธิตการปลูกสวนป่าไม้สนเพื่อใช้สอย 6) สาธิตการใช้ประโยชน์จากป่าอย่างยั่งยืน 7) ปลูกฟื้นฟูป่าต้นน้ำลำธาร 8) จัดสร้างฝายต้นน้ำ 9) เพาะชำกล้าไม้ป่าที่เป็นพืชอาหาร-สมุนไพร 10) พัฒนาพื้นที่โครงการให้เป็นแหล่งท่องเที่ยว 3. แผนงานด้านการพัฒนาการเกษตร 1) การสาธิตถ่ายทอดและส่งเสริมการเกษตร 2) การแปรรูปผลิตภัณฑ์จากต้นหม่อน 3) บำรุงแปลงไม้ผลเมืองหนาว 4) ส่งเสริมการปลูกฝักชนิดต่าง ๆ 5) สนับสนุนกิ่งพันธุ์ไม้ผลพันธุ์ดี 6) สนับสนุนเมล็ดพันธุ์พืชไร่ 4. แผนงานอนุรักษ์ดินและน้ำ 1) การปลูกแฝกเพื่อการอนุรักษ์ดินและน้ำ 2) ขุดคันคูรับน้ำขอบเขาในพื้นที่ทำกินของราษฎรบ้านแปกแซม 5. แผนงานด้านการปศุสัตว์ 1) สาธิตเพาะเลี้ยงแกะขนพันธุ์บอนด์ และแพะพันธุ์นม 2) สาธิตการเลี้ยงเป็ดอี้เหลียง 3) สาธิตการเลี้ยงไก่ชี้ฟ้า 4) สาธิตการเลี้ยงหมูลูกผสมพันธุ์จินหัว 6. แผนงานพัฒนาคุณภาพชีวิต 1) พิจารณาให้สัญชาติไทยแก่ราษฎรในสถานีฯ 2) ให้การศึกษาขั้นพื้นฐานแก่เยาวชนบ้านแปกแซมและบ้านหินแตว 3) จัดสร้างหลุมหลบภัยเพิ่มเติมในหมู่บ้านแปกแซม และบ้านหินแตว 4) จัดหน่วยแพทย์เคลื่อนที่ให้ราษฎรทั้ง 2 หมู่บ้านเป็นประจำทุกเดือน 5) สนับสนุนเจ้าหน้าที่ในการให้การศึกษาขั้นพื้นฐาน 6) ฝึกอบรมวิชาชีพหลักสูตรระยะสั้น

:: หน่วยงานร่วมโครงการ  ::

1. กองพลพัฒนาที่ 3 กองอำนวยการโครงการ 2. อำเภอเวียงแหง 3. สำนักบริหารพื้นที่อนุรักษ์ที่ 16 4. สำนักงานปศุสัตว์จังหวัดเชียงใหม่ 5. โครงการชลประทานเชียงใหม่ 6. สำนักวิจัยและพัฒนาการเกษตรเขตที่ 1 7. สถานีพัฒนาที่ดินเชียงใหม่ 8. ศูนย์วิจัยพืชไร่เชียงใหม่ 9. ศูนย์วิจัยเกษตรหลวงเชียงใหม่ 10. ศูนย์บริการวิชาการด้านพืชและปัจจัยการผลิตเชียงใหม่ 3 11. ศูนย์บริการวิชาการด้านพืชและปัจจัยการผลิตเชียงใหม่ 2 12. สำนักวิจัยและพัฒนาการเกษตรเขตที่ 1 (ส่วนแยกหม่อนไหม) 13. สำนักงานเกษตรจังหวัดเชียงใหม่ 14. ศูนย์ส่งเสริมอุตสาหกรรมภาคที่ 1 15. กองประสานงานโครงการ 3 16. ฉก.ม.2 (กกล. ผาเมือง) 17. สำนักงานพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษ์พลังงานพื้นที่ 10 18. ศูนย์การศึกษานอกโรงเรียนอำเภอเวียงแหง 19. หน่วยพัฒนาการเคลื่อนที่ 32 20. สำนักงานสาธารณสุขอำเภอเวียงแหง 21. องค์การบริหารส่วนตำบลเปียงหลวง 22. การไฟฟ้าส่วนภูมิภาคอำเภอเชียงดาว 23. ศูนย์ฝึกและพัฒนาอาชีพราษฎรไทยบริเวณชายแดนจังหวัดเชียงราย

Back to top