โครงการสถานีพัฒนาการเกษตรที่สูง ตามพระราชดำริดอยแบแล อำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่

โครงการสถานีพัฒนาการเกษตรที่สูง ตามพระราชดำริดอยแบแล ( อำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่ )

กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช

:: ความเป็นมา ::

เมื่อวันที่ 7 มีนาคม 2545 สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จพระราชดำเนินไปทอดพระเนตรพื้นที่ป่าไม้ ตำบลอมก๋อย อำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่ ทรงพบว่าพื้นที่ป่าบริเวณดอยแบแล พิกัด MV 286614 ถูกบุกรุกแผ้วถางเป็นบริเวณกว้าง เป็นจำนวนนับพันไร่ และมีแนวโน้มว่าจะมีการบุกรุกป่าเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ ถ้าปล่อยไว้เช่นนี้ แหล่งต้นน้ำบริเวณ ห้วยอมแฮด, ห้วยแบแล, ห้วยแม่ตื่น, ห้วยพะอัน, ห้วยกองซาง, ห้วยไคล้นุ่น จะประสบภาวะแห้งแล้งขาดแคลนน้ำ ซึ่งจะนำความเดือดร้อนมาสู่ราษฎรในพื้นที่อำเภออมก๋อย ในอนาคต สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงมีวินิจฉัยแล้ว ให้จัดตั้งสถานีทดลองเกษตรในพื้นที่สูงขึ้น โดยนำพื้นที่ที่ถูกบุกรุกแผ้วถางแล้วมาจัดทำเป็นแปลงปลูกพืชเมืองหนาวและ ให้ประชาชนที่เกี่ยวข้องดังกล่าว เข้ามามีส่วนร่วมในการทำการเกษตรอย่างถูกหลักวิชาการเกษตร ทั้งนี้ ก็เพื่อหยุดยั้งมิให้ราษฎรบุกรุกแผ้วถางป่าเพิ่มขึ้นอีกต่อไป

:: ที่ตั้ง ::

ป่าสงวนแห่งชาติป่าอมก๋อย ยางเปียง แม่ตื่น บริเวณดอยแบแล-ดอยอมแฮด ท้องที่ตำบลสบโขง อำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่ พิกัดที่ตั้ง QMV 287618 ระวางแผนที่ 4644 II ครอบคลุมเนื้อที่ 8,078 ไร่

:: ลักษณะภูมิประเทศ ::

ลักษณะภูมิประเทศเป็นยอดเขา และไหล่เขามีความสูงอยู่ระหว่าง 1,280-1,574 จากระดับน้ำทะเลปานกลาง สภาพพื้นที่ส่วนใหญ่เป็น ภูเขาสูงสลับหุบห้วย จุดที่ตั้งสถานีความสูงเฉลี่ยประมาณ 1,300 เมตรจากระดับน้ำทะเลปานกลาง จุดสูงสุด คือ ดอยอมแฮด ความสูง 1,574 เมตร แหล่งน้ำที่สำคัญได้แก่ ห้วยอมแฮด ความลาดชันเฉลี่ยของพื้นที่อยู่ระหว่าง 18%-24% การจำแนกประเภทสมรรถนะที่ดิน (กรมพัฒนาที่ดิน) เป็นประเภท ดิน Slope Complex

:: ลักษณะภูมิอากาศ ::

เนื่องจากพื้นที่เป็นภูเขาสูง จึงมีอากาศหนาวเย็นตลอดปี จากข้อมูลของสถานี ตรวจอากาศอำเภออมก๋อย ปี 2544 อุณหภูมิเฉลี่ยประมาณ 21.05๐ C อุณหภูมิเฉลี่ยต่ำสุด 16.05๐ C อุณหภูมิต่ำสุด 3.9๐ C ในเดือนมกราคม และเฉลี่ยสูงสุด 26.06๐ C อุณหภูมิสูงสุด 36.6๐ C ในเดือนเมษายน ปริมาณน้ำฝนตลอดปี 870.1 มม./ปี จำนวนวันที่ฝนตก (ในรอบ 1 ปี) 74 วัน

:: สภาพป่า และลักษณะการใช้ประโยชน์พื้นที่ ::

สภาพป่าในบริเวณสันเขา, ยอดเขายังคงสภาพเป็นป่าดิบเขา พันธุ์ไม้ที่สำคัญ ได้แก่ ไม้ในวงศ์ก่อ, ทะโล้, ไม้ไก๋บง, อบเชย ฯลฯ บริเวณพื้นที่ไร่เก่าพรรณไม้ที่ปกคลุม ได้แก่ กูดดอย, สาบแล้ง , สาบกา จากการแปลภาพถ่ายดาวเทียม Landsat TM-5 ถ่ายภาพระหว่างเดือนมกราคม-มีนาคม 2543 พบว่า บริเวณที่สำรวจเป็นไร่เก่าหมุนเวียนผ่านการใช้ประโยชน์มาประมาณ 3-4 ปี เนื้อที่ประมาณ 2.5 กิโลเมตร หรือ 1,562 ไร่

:: แหล่งน้ำในพื้นที่ ::

พื้นที่บริเวณดอยแบแล (ขุนห้วยสักกะหลัก) แห่งนี้ เป็นแหล่งต้นน้ำของห้วย อมแฮด ห้วยสักกะหลัก และห้วยกวาง ซึ่งเป็นลำห้วยลำดับที่ 1 และ 2 สามารถพัฒนาแหล่งน้ำ ในลำห้วยอมแฮด ซึ่งมีน้ำไหลตลอดปี เพื่อนำมาใช้ประโยชน์ในพื้นที่สถานี และหมู่บ้าน ขุนอมแฮดนอก

:: เส้นทางคมนาคม ::

บริเวณดอยแบแล ตั้งอยู่ทางทิศใต้ของตัวอำเภออมก๋อย สามารถเดินทางโดย รถยนต์ไปตามเส้นทางอมก๋อยบ้านขุนอมแฮด ระยะทางประมาณ 8 กิโลเมตร ถึงหมู่บ้านแล้วต่อไปยังขุนห้วยสักกะหลัก ระยะทางประมาณ 4 กิโลเมตร

:: ชุมชนใกล้เคียง ::

ชุมชนใกล้เคียงพื้นที่บริเวณดอยแบแล ได้แก่ ชุมชน ขุนอมแฮดหมู่ที่ 5 ตำบล สบโขง ประชากรบ้านขุนอมแฮด หรือบ้านห้วยไคร้นุ่น แยกออกเป็นบ้านขุนอมแฮดใน จำนวน 53 ครอบครัว และบ้าน ขุนอมแฮดนอก 39 ครอบครัว มีประชากร ทั้งหมด 588 คน แบ่งเป็น ชาย 301 คน หญิง 287 คน ประชากร ส่วนใหญ่เป็นชาวไทยภูเขาเผ่ากระเหรี่ยง (โปร์) นับถือศาสนาพุทธ 85% ศาสนาคริสต์ 15% จำนวนครัวเรือนทั้งสิ้น 92 ครัวเรือน

:: วัตถุประสงค์ ::

1. เพื่อสนองพระราชดำริของสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ
2. เพื่อทดลองสาธิตปลูกไม้มีค่าทางเศรษฐกิจบนพื้นที่สูง ทั้งพืชผัก ไม้ดอก และไม้ผลเมืองหนาวให้กับราษฎรในพื้นที่อำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่ อีกทั้งเพื่อเป็นแหล่ง จ้างงานให้กับราษฎร ในหมู่บ้านใกล้เคียง ตลอดจนเป็นศูนย์ฝึกการดำรงชีพอยู่กับป่าอย่างยั่งยืน
3. เพื่อสกัดกั้นการบุกรุกแผ้วถางป่าบริเวณดอยแบแล โดยการจัดระเบียบชุมชนที่อยู่ใกล้เคียงตลอดจนปรับปรุงระบบ นิเวศป่าต้นน้ำ รวมทั้งอนุรักษ์กล้วยไม้ ในพื้นที่ให้คงสภาพความอุดมสมบูรณ์ ซึ่งเป็นแหล่งต้นน้ำลำธารของลำห้วย จำนวน 7 สาย

:: เป้าหมาย ::

1. จัดระเบียบชุมชนหมู่บ้านใกล้เคียงตามแนวทางหมู่บ้านป่าไม้ แผนใหม่ จำนวน 2 หมู่บ้าน และออก สทก.พิเศษ เนื้อที่ 800 ไร่
2. จัดตั้งสถานีพัฒนาการเกษตรที่สูง และพัฒนาให้เป็นศูนย์ฝึกการดำรงชีพอยู่กับป่าอย่างยั่งยืน จำนวน 500 ไร่
3. ปรับปรุงระบบนิเวศป่าต้นน้ำ และอนุรักษ์แหล่งกล้วยไม้ในเนื้อที่ 6,778 ไร

:: ผลการดำเนินงาน ::

- สถานีพัฒนาการเกษตรบนพื้นที่สูง

การดำเนินการจัดตั้งสถานี
1. กิจกรรมอำนวยการ
งานโครงสร้างพื้นฐาน
1.1 โดย สำนักบริหารจัดการในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ 16
- ก่อสร้างสำนักงานชั่วคราว จำนวน 1 หลัง
- สร้างที่พักกำลังพล จำนวน 2 หลัง
- จัดซื้อครุภัณฑ์ จำนวน 6 รายการ
- จัดสร้างห้องน้ำ จำนวน 4 ห้อง

1.2 โดย ศูนย์วิจัยเกษตรหลวง จังหวัดเชียงใหม่
- จัดสร้างโรงเรือนเพาะชำ จำนวน 4 หลัง
- จัดสร้างห้องน้ำ จำนวน 2 ห้อง
- จัดสร้างบ้านพักเจ้าหน้าที่เกษตร จำนวน 2 หลัง
- จัดหาระบบน้ำเบื้องต้นเพื่อการใช้สอยในบริเวณสถานี
1.3 โดย หน่วยจัดการต้นน้ำขุนแม่หาด
- สร้างฝายต้นน้ำ จำนวน 100 ฝาย

งานสำรวจจำแนกการใช้ประโยชน์ที่ดินป่าไม้
1.4 โดย สำนักบริหารจัดการในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ 16
- สำรวจจำแนกพื้นที่ป่า จำนวน 8,078 ไร่
จัดแบ่งพื้นที่ ออกเป็น 3 เขต
1) เขตพื้นที่สถานีพัฒนาการเกษตรที่สูง เนื้อที่ 500 ไร่
2) เขตพื้นที่ทำกินและอยู่อาศัย 2 หมู่บ้าน เนื้อที่ 800 ไร่
3) เขตพื้นที่ป่าเพื่ออำนวยประโยชน์ด้านการอนุรักษ์ดิน และน้ำ เนื้อที่ 6,778 ไร่
- รังวัดวงรอบบริเวณสถานี จำนวน 500 ไร่
2. กิจกรรมอนุรักษ์ดิน และน้ำ
โดยสถานีพัฒนาที่ดินจังหวัดเชียงใหม่
2.1 ปรับปรุงบำรุงดินด้วยอินทรีย์วัตถุพร้อมจัดทำระบบอนุรักษ์ดินและน้ำ (ขุดคูรับน้ำขอบเขา, ปลูกหญ้าแฝก) เนื้อที่ 180 ไร่

3. กิจกรรมทดลองปลูกกัญชง
โดย สวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้า สิริกิติ์
3.1 ทำการการทดลองปลูกกัญชงในแปลงทดลอง จำนวน 2 แปลง เนื้อที่ 10 ไร่

4. กิจกรรมพัฒนาการเกษตรที่สูง
โดย ศูนย์วิจัยเกษตรหลวง
งานพัฒนาและวิชาการ
งานทดสอบและเทคโนโลยีไม้ผลเมืองหนาว เนื้อที่ 180 ไร่
- เปลี่ยนยอดพลับป่าพันธุ์ดี จำนวน 1,000 ต้น (40 ไร่)
- ดูแลรักษา พรวนดิน ใส่ปุ๋ยต้นตอ หมากเม่าป่า และมะเกี๋ยงป่า
- ปลูก Stock เต้าซื่อ จำนวน 1,076 ต้น (25 ไร่)
- ปลูกต้นหมากเม่า จำนวน 100 ต้น (3 ไร่)
- ปลูกไม้ผล 13 ชนิด (10 ไร่)
งานทดสอบเทคโนโลยีพืชสวนอุตสาหกรรม
- ปลูกกาแฟอาราบิก้า (Calimor) จำนวน 7,000 กล้า (20 ไร่)
- ปลูกชาจีนโดยวิธีหยอดเมล็ด จำนวน 1 ไร่
งานทดสอบและพัฒนาพืชผัก เนื้อที่ 2 ไร่
- ปลูกตะไคร้หอม จำนวน 2,000 ต้น
- ปลูกกุ้ยฉ่าย 4 สายพันธุ์ (พิจิตร, ฝาง, แพร่, ลำปาง) จำนวน 1,400 กล้า
- ปลูกผักชาโยเต้ จำนวน 448 ต้น
- ปลูกผักปูเลย์ยอด จำนวน 1,000 กล้า
- ปลูกดอกไม้จีนดอกเดี่ยว จำนวน 1,000 กล้า
- ปลูกบร๊อกโครี่ จำนวน 7,000 กล้า
- ปลูกคะน้าใบ จำนวน 2,000 กล้า
- ปลูกมันฝรั่ง Gf จำนวน 500 กก.
- ปลูกผักกาดหางหงษ์ จำนวน 500 กล้า

- พื้นที่หมู่บ้านขุนอมแฮดนอก-ใน
1. งานจัดระเบียบชุมชน
โดย สำนักบริหารจัดการในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ 16
1.1 กิจกรรมสำรวจรังวัดจำแนกการใช้ประโยชน์ที่ดิน
- สำรวจรังวัดวงรอบหมู่บ้านขุนอมแฮดนอก - ใน 800 ไร่
โดย กรมส่งเสริมการเกษตร
1.2 จดทะเบียนเกษตรกรชาวเขา บ้านขุนอมแฮด เพื่อเป็นข้อมูลในการวางแผนและแก้ไขปัญหาในการพัฒนาต่อไป
โดย สำนักงานเกษตรอำเภออมก๋อย
1.3 สร้างและปรับปรุงฉางข้าวเพื่อจัดเป็นธนาคารในหมู่บ้าน จำนวน 2 หย่อมบ้าน ดังนี้
- ฉางข้าวขนาด 5 ตัน บ้านขุนอมแฮดนอก (สร้างใหม่)
- ฉางข้าวขนาด 10 ตัน บ้านขุนอมแฮดใน (ปรับปรุง)
- จัดหาเมล็ดพันธุ์ข้าว เพื่อเป็นต้นเมล็ดพันธุ์ข้าวในฉางข้าวเพิ่มเติมตามจำนวนบรรจุฉางข้าว
- จัดให้มีคณะกรรมการในการบริหารฉางข้าวทั้ง 2 ฉาง
โดย ชุดปฏิบัติการ มทบ.33
1.4 งานประสาน และคุ้มครองชุมชน
- ประชาสัมพันธ์, สร้างจิตสำนึกให้กับราษฎร 2 หมู่บ้าน
2. งานพัฒนาคุณภาพชีวิต
โดย สำนักงานเกษตรจังหวัดเชียงใหม่
2.1 เพิ่มผลผลิตข้าวนาในหมู่บ้านโดยการส่งเสริมใช้ปุ๋ยชีวภาพ และมีการประกวดผลผลิต และส่งเสริมการปลูกพืชหลังนา เช่น ข้าวโพดหวาน-ถั่วแดงหลวง สร้างรายได้แก่เกษตร
2.2 ส่งเสริมการปลูกพืชอาหาร ในลักษณะพืชผักสวนครัว และไม้ผล หลังบ้าน
2.3 จัดอบรมความรู้แก่ราษฎรบ้านขุนอมแฮดนอก-ใน จำนวน 2 รุ่น/ หย่อมบ้าน
2.4 จัดให้มีศูนย์บริการและถ่ายทอดเทคโนโลยีของหน่วยราชการกระทรวงเกษตรเพื่อบริหารประชาชนด้านความรู้และจุดนัดพบเวลาทำงาน
โดย สำนักงานปศุสัตว์จังหวัดเชียงใหม่
บ้านขุนอมแฮดใน
2.5 สนับสนุนพันธุ์ไก่พื้นเมือง จำนวน 50 ตัว อาหาร 60 ถุง/1,080 กก. ให้กับโรงเรียน ศศช. บ้านขุนอมแฮดใน
2.6 สนับสนุนพันธุ์เป็ดเทศให้กับราษฎร 58 ครอบครัว ๆ ละ 6 ตัว (ตัวผู้ 1 ตัว เมีย 5 ตัว) รวม 348 ตัว พร้อมอาหาร 3,480 กก. (ครอบครัวละ 60 กิโลกรัม)
2.7 จัดตั้งกลุ่มเลี้ยงสุกรเหมยซาน จำนวน 3 กลุ่ม กลุ่มละ 33 ตัว (ตัวผู้ 1 ตัว เมีย 10 ตัว) พร้อมอาหาร 990 กิโลกรัม (กลุ่มละ 330 กิโลกรัม)
2.8 อบรมการเลี้ยงสัตว์จำนวน 1 รุ่น / 58 คน
บ้านขุนอมแฮดนอก
2.9 สนับสนุนพันธุ์ไก่พื้นเมือง จำนวน 50 ตัว อาหาร 60 ถุง/1,080 กก. ให้กับโรงเรียน ศศช. บ้านขุนอมแฮดนอก
2.10 สนับสนุนพันธุ์ไก่พื้นเมืองให้กับราษฎร จำนวน 234 ตัว /39 ครอบครัว (ครอบครัวละ 6 ตัว) พร้อมอาหาร 2,340 กิโลกรัม ครอบครัวละ 60 กิโลกรัม
2.11 สนับสนุนพันธุ์เป็ดเทศให้กับราษฎร จำนวน 195 ตัว/39 ครอบครัว (ครอบครัวละ 5 ตัว) พร้อมอาหาร ครอบครัวละ 2 กิโลกรัม
2.12 จัดตั้งกลุ่มเลี้ยงหมู 2 กลุ่ม ๆ ละ 11 ตัว พร้อมอาหาร 660 กิโลกรัม
2.13 อบรมการเลี้ยงสัตว์จำนวน 1 รุ่น / 39 คน

:: การดำเนินงานในระยะต่อไป ::

งานจัดตั้งสถานี
1. โดย สำนักบริหารจัดการในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ 16
- ปรับปรุงระบบนิเวศต้นน้ำ จำนวน 1,500 ไร่
- จัดสร้างฝายต้นน้ำแบบผสมผสาน จำนวน 300 ฝาย
2. โดย สำนักงานพัฒนาที่ดินจังหวัดเชียงใหม่
- จัดทำระบบอนุรักษ์ดินและน้ำแบบคันคูรับน้ำขอบเขาในพื้นที่สถานี จำนวน 300 ไร่

- ปลูกหญ้าแฝก ป้องกันการกัดเซาะหน้าดิน จำนวน 300 ไร่

- ผลิตปุ๋ยหมักและปุ๋ยชีวภาพ เพื่อใช้ในสถานี จำนวน 20 ตัน/ปี

3. โดย สำนักวิจัยและพัฒนาการเกษตรเขตที่ 1 (ศูนย์วิจัยเกษตรหลวงเชียงใหม่)
- ทดสอบเทคโนโลยีไม้ผลเมืองหนาว จำนวน 180 ไร่
- ทดสอบเทคโนโลยีพืชสวนอุตสาหกรรม จำนวน 20 ไร่
- ทดสอบเทคโนโลยีผักบนพื้นที่สูง จำนวน 5 ไร่
- สาธิตการตลาดผักบนพื้นที่สูงและพืชสวนอุตสาหกรรม

- ทดสอบการแปรรูปผลผลิตพืชสวนอุตสาหกรรม
4. โดย สำนักงานชลประทานจังหวัดเชียงใหม่
- สร้างฝายทดน้ำในลำห้วยอมแฮด จำนวน 2 ฝาย
- สร้างท่อส่งน้ำจากฝายทั้ง 2 รวมระยะทางประมาณ 4,000 เมตร
- สร้างบ่อพักน้ำ จำนวน 4 บ่อ
- สร้างระบบประปาหมู่บ้าน 1 ระบบ

:: งานจัดระเบียบชุมชน ::

1. โดย สำนักบริหารจัดการในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ 16
- ตรวจสอบการถือครองทำกินราษฎร จำนวน 92 ครัวเรือน
- รังวัดแบ่งแปลงพื้นที่ทำกิน จำนวน 92 แปลง ๆ ละ 8 ไร่
- พิจารณาให้สิทธิทำกินพิเศษ ราษฎร 92 ครัวเรือน ๆ ละ 8 ไร่
- ปลูกป่าไม้ใช้สอย (ป่าฟืน) จำนวน 200 ไร่
- ร่วมกับราษฎรบ้านขุนอมแฮดนอก-ใน พิจารณาแผนการจัดการทรัพยากรของชุมชนทั้ง 2 หย่อมบ้าน
2. โดย สำนักงานพัฒนาที่ดินจังหวัดเชียงใหม่
- จัดสร้างระบบอนุรักษ์ดินและน้ำ และปลูกหญ้าแฝก จำนวน 800 ไร่
- ส่งเสริมการทำปุ๋ยหมักและปุ๋ยชีวภาพให้กับราษฎร จำนวน 92 ครัวเรือน
3. โดย สำนักงานเกษตรจังหวัดเชียงใหม่
- ส่งเสริมไม้ผลหลังบ้าน และพืชผักสวนครัวให้กับราษฎร จำนวน 92 ครัวเรือน
- เพิ่มผลผลิตข้าวนาดำให้กับราษฎรให้ได้ 50 ถัง/ไร่
4. โดย สำนักงานปศุสัตว์จังหวัดเชียงใหม่
- ดูแลสุขภาพสัตว์ และเฝ้าระวังการระบาดโรคติดต่อในสัตว์ จำนวน 92 ครัวเรือน
5. โดย สถานีพัฒนาประมงน้ำจืดเชียงใหม่
- สำรวจรวบรวมพันธุ์สัตว์น้ำและเพิ่มประชากรสัตว์น้ำในลำห้วย จำนวน 100,000 ตัว

6. โดย มณฑลทหารบก 33
- ปฏิบัติการจิตวิทยาและประชาสัมพันธ์

:: งบประมาณการดำเนินงาน ::

- แผนงานอำนวยการและบริหารโครงการ
- แผนงานปลูกและฟื้นฟูป่า
- แผนงานจัดระเบียบชุมชน
โดยสำนักบริหารจัดการในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ 16 ขอรับการสนับสนุนงบประมาณจาก
สำนักงาน กปร. และอยู่ระหว่างการพิจารณา