ลำดวน
Melodorum fruticosum Lour.
วงค์ Annonacaea
ชื่ออื่น ๆ หอมนวล (เหนือ)
สรรพคุณ
- ดอก ใช้ดอกแห้งปรุงเป็นยาชูกำลัง บำรุงหัวใจ แกลมวิงเวียน แก้ไข้ บำรุงโลหิต จัดอยู่ในพวกเกษรทั้ง 9
ลำโพง
Datura metel L. var. fastuosa (Bernh.)Danert
วงค์ Solanaceae
ชื่ออื่น ๆ กาสลัก (ลำปาง); ลำโพงกาสะลัก (กลาง, สุโขทัย); ลำโพงกาลัก (ชุมพร, สุราษฎร์ธานี); มะเขือบ้าดอกดำ (ลำปาง)
สรรพคุณ
- ใบ ใบสดตำฟอกฝี แก้ปวดบวมอักเสบ
- ดอก ตากแห้งผสมยาฉุน สูบแก้หอบหืด
- เมล็ด หุงทำน้ำมันใส่แผล แก้กลากเกลื้อน ผื่นคัน
- ราก ฝนทาแก้พิษร้อน ดับพิษฝี แก้อักเสบ แก้ปวดบวม
- ทั้งต้น มีฤทธิ์เป็นยาเสพติด ระงับปวด แก้อาการเกร็ง
ลิ้นกระบือ
Excoecaria cochinchinnensis Lour.
Var.cochin chinnensis
วงค์ Euphorbiaceae
ชื่ออื่น ๆ กระเบือ (ราชบุรี); กระบือเจ็ดตัว กำลังกระบือ (กลาง); ใบท้องแดง (จันทบุรี)
สรรพคุณ
- ใบ ตำกับสุราขาว คั้นน้ำ ดื่มเป็นยาขับเลือด และน้ำคาวปลาหลังคลอด
- ยางจากต้น ใช้เบื่อปลา
ว่านธรณีสาร
Phyllanthus pulcherr Wall.ex Muell.Arg.
วงค์ Euphorbiaceae
ชื่ออื่น ๆ กระบือยอบ (ชุมพร); ก้างปลา (นราธิวาส); ก้างปลาดิบ ดอกใต้ใบ (นครศรีธรรมราช); ก้างปลาแดง ครีบยอด (สราษฎร์ธานี); คดทราย (สงขลา); เดอกอเนาะ (มลายู - นราธิวาส); ตรึงบาดาล (ประจวบคีรีขันธ์); รุรี เสนียด (กรุงเทพฯ)
สรรพคุณ
- ต้น น้ำต้มทั้งทั้งต้นกินแก้ปวดท้อง ทาผิวหนัง เป็นยาล้างตา แก้คัน
- ใบ ตำเป็นยาพอกเหงือก แก้ปวดฟัน พอกฝี แก้อาการบวม และคันตามร่างกาย
ว่านหางจรเข้
Alove veva (L)
Burm.f.
วงค์ Asphodelaceae
ชื่ออื่น ๆ ว่านไฟไหม้ (เหนือ); หางตะเข้ (กลาง)
สรรพคุณ
- วุ้นสด รักษาแผลไฟไหม้น้ำร้อนลวก ขูดเอาวุ้นใส ปิดพอกแผล นอกจากนี้วุ้นเป็นส่วนผสมในเครื่องสำอา่ง เช่น แชมพูสระผม สบู่ ครีมกันแดด
- ใบ มีรสเย็น ตำผสมสุราพอกฝี
- ทั้งต้น ดองสุรา ขับน้ำคาวปลา
สบูดำ Jutropha
curcas L.
วงค์ Euphobiaceae
ชื่ออื่น ๆ หมักเยา มะเยา มะหัว มะหุ่มฮั้ว มะโห่ง หงเทก (เหนือ); สบู่หัวเทศ สลอดดำ สลอดป่า สลอดใหญ่ สีหลอด (กลาง)
สรรพคุณ
- ต้ม เป็นยาถ่ายเป็นยาเบื่อปลา
- เปลือก ขับพยาธิ แก้ท้อง
- เนื้อไม้ แก้พิษตานซาง ถอนพิษที่ทำให้ตัวร้อน แก้ปากและลิ้นเปื่อน แก้ลิ้นเป็นฝ้า
- ใบ ใบแห้งเข้านาพอก รักษาอาการเมื่อยตามข้อ
- เมล็ด แก้ปวดตามข้อ แก้โรคผิวหนัง
สมอดีงู
Terminalia citrina
(Gaertn.) Roxb.ex Fleming
วงค์ Combretaceae
ชื่ออื่น ๆ สมอพิเภก (ภูเก็ต); สมอหมึก (พัทลุง); สมอเหลี่ยม (ชุมพร)
สรรพคุณ
- ผลอ่อน เป็นยาระบาย แก้โลหิตเป็นพิษ แก้ไข้ แก้ลม
สมอพิเภก
Terminalia bellirica (Gaertn.)
Roxb.
วงค์ Combretaceae
ชื่ออื่น ๆ ซิบะดู่ (กะเหรี่ยง - เชียงใหม่); ลัน (เชียงราย); สมอแหน (กลาง); สะคู้ (กะเหรี่ยง - แม่ฮ่องสอน); แหน แหนขาว แหนต้น (เหนือ)
สรรพคุณ
- ราก แก้โลหิตร้อน
- เปลือกต้น ขับปัสสาวะ
- แก่น แก้ริดสีดวง
- ใบ แก้บิด
- ดอก แก้โรคตา
- ผล ผลแ่แนมีรสเปรี้ยว แก้ไข้ แก้ลม
- ผลแก่ ใช้เป็นยาระบาย แก้ไข้ ริดสีดวง
- เปลือกผล ใช้เป็นยาแก้ท้องเดิน
- เมล็ด แก้บิด
สลอด
Croton tiglium L .
วงค์ Euphorbiaceae
ชื่ออื่น ๆ มะกั้ง (แพร่); มะข่าง มะคัง มะตอด หมากทาง หัสคืน (เหนือ); ลูกผลาญ ศัตรู สลอดต้น หมากหลอด (กลาง); หมากยอง (เงี้ยว - แม่ฮ่องสอน)
สรรพคุณ
- ราก ต้มน้ำดื่ม เป็นยาขับปัสสาวะ แก้อาการบวมน้ำ ถ้ากินมากเกินไปอาจทำให้สตรีแท้งบุตรได้
- ต้น น้ำต้มเนื้อไม้ใช้ในปริมาณน้อย ๆ กินเป็นยาขับปัสสาวะ ทำให้อาเจียน ขับเหงื่อ
- เมล็ด ทุบเมล็ดแยกเอาเปลือก และจุดงอกในเมล็ดออก แล้วต้มในน้ำนม 2-3 ครั้ง จึงนำมากิน แก้อาการผิดปกติของจิตและประสาท โรคชักลมบางชนิด แก้ท้องผูก ขับพยาธิในลำใส้ แก้ท้องมวลบวมน้ำ ขับลม แก้ปวดท้อง โรคเก๊าท์ เป็นยาถ่ายอย่างแรง
- ดอก ดับธาตุไฟไม่ให้กำเริบ แก้กลากเลื้อน
สังกรณี
Barleria strigosa Willd.
วงค์ Acanthaceae
ชื่ออื่น ๆ กำแพงใหญ่ (เลย); ขี้ไฟนกคุ่ม (ปราจีนบุรี); เทิ่งดี (กาญจนบุรี); หญ้าหงอนไก่ หญ้าหัวนาค (เหนือ); กวางหีแฉะ (สุโขทัย)
สรรพคุณ
- ราก ปรุงเป็นยาถอนพิษไข้กาฬ แก้ร้อนใน กระหายน้ำ ลดความร้อนในร่างกาย
- ทั้งต้น ต้มน้ำดื่มบำรุงกำลัง
สัตบรรณ
Alstonia scholaris (L.) R.Br.
วงค์ Apocynaceae
ชื่ออื่น ๆ กะโน๊ะ (กะเหรี่ยง - แม่อฮ่องสอน); จะบัน (เขมร - ปราจีนบุรี); ชบา ตีนเป็ด พญาสัตบรรณ(กลาง); ตีนเป็ดดำ (นราธิวาส); บะซา ปูลา ปูแล (มลายู - ยะลา, ปัตตานี); ยางขาว (ลำปาง); หัสบรรณ (กาญจนบุรี)
สรรพคุณ
- ราก รักษาโรคมะเร็ง แก้ลมในลำใส้
- ใบ ใช้ฟอกดับพิษต่าง ๆ ใบอ่อนชงน้ำดื่มรักษาโรคลักปิดลักเปิด
- ยาง รักษาแผลเน่าเปื่อย บำรุงกระเพาะทำให้เจริญอาหาร
- เปลือก เป็นยาสมานแผลในลำใส้ รักษาโรคเบาหวาน แก้ไอ แก้ไข้ ขับน้ำนม ขับพยาธิใส้เดือน รักษาโรคบิด แก้โรคตับ หลอดลมอักเสบ แก้โรคท้องร่วงเรื้อรัง
ส้านใหญ่
Dillenia obovata (Blume) Hoogland
วงค์ Dilleniaceae
ชื่ออื่น ๆ ชะวิง (ชอง - ตราด); ส้าน ส้านต้อง (ใต้); ส้านแข็ง (เชียงใหม่)
สรรพคุณ
- ลำต้น ต้มน้ำดื่มขับน้ำคาวปลาหลังอยู่ไฟ
- เปลือกต้น เคี้ยวพ่นเป่าแผล รักษาแผล แก้ไฟไหม้
สามสิบ
Peliosanthes teta Andrews subsp.humilis
(Andrews)
วงค์ Convallariaceae
ชื่ออื่น ๆ ขี้เหล็ก (ตรัง); ละมอ ละโม (มลายู - นราธิวาส); โหนดดิน (ปัตตานี)
สรรพคุณ
- ราก และลำต้นใต้ดิน ดองสุราขาวดื่มแก้ปวดเมื่อย
สายหยุด
Desmos chinensis Lour.
วงค์ Annonaceae
ชื่ออื่น ๆ กล้วยเครือ (สระบุรี); เครือเขาแกลบ (เลย); สาวหยุด (กลาง, ใต้) เสลาเพชร (สุราษฎร์ธานี)
สรรพคุณ
- ราก ต้มน้ำดื่ม แก้ปวดเมื่อย
- รากและลำต้น เข้ายาอาบอบ รักษาผู้ติดยาเสพติด
- ดอก เข้ายาหอม บำรุงหัวใจ
สารภีดอย
Anneslea fragrans Wall.
วงค์ Theaceae
ชื่ออื่น ๆ แก้มอ้น (ชุมพร); คำโซ่ ตองหนัง ตีนจำ ทำซุง บานมา พระราม โมงนั่ง (ตะวันออกเฉียงเหนือ); ต้ำจึง ฮาฮอย (เขมร - สุรินทร์); ทึกลอ ทึลา (กะเหรี่ยง - แม่ฮ่องสอน); ปั้นม้า (เชียงใหม่); ส้านแดง ส้านแดงใหญ่ สารภี สารภีควาย สารภีหมู,สุน ฮัก (เชียงใหม่); สารภีป่า (กลาง)
สรรพคุณ
- ทั้งต้น ผสมสมุนไพร จำพวกประดง รวม 9 ชนิด ต้มน้ำดื่มรักษาโรคประดง (ประดง เป็นโรคผิวหนังจำพวกหนึ่ง ทำให้คัน)
สำโรง
Sterculia foetida L.
วงค์ Sterculiaceae
ชื่ออื่น ๆ จำมะโฮง (เชียงใหม่); มะโรง มะโหรง (ปัตตานี); โหมโรง (ใต้)
สรรพคุณ
- เปลือกต้น แก้บิด ขับปัสสาวะ แก้บวมน้ำ แก้ปวดข้อ ขับเหงื่อ เป็นยาระบายอ่อน ๆ
- ใบ เป็นยาระบาย
- ฝัก สมานลำใส้ แก้ไตพิการ แก้ท้องร่วง แก้บิด
- เปลือกฝัก แก้โรคไตพิการ แก้มะเร็ง แก้กษัย แก้ริดสีดวง
- เนื้อในฝัก สมานลำใส้ แก้ไตพิการ
- เมล็ด เป็นยาระบาย รักษาบาดแผล
- เปลือกหุ้มเมล็ด แก้ร้อนใน
เสนียด
Justicia adhatoda L.
วงค์ Acanthaceae
ชื่ออื่น ๆ กระเหนียด (ใต้); กุลาขาว บัวลาขาว บำวฮาขาว (เหนือ); โบราขาว (เชียงใหม่); โมรา เสนียด โมรา (กลาง); หูรา (นครพนม); หูหา (เลย)
สรรพคุณ
- ราก มีรสขม แก้วัณโรค บำรุงปอด แก้ปอดพิการ บำรุงโลหิต บำรุงน้ำนม แก้คุดทะราด แก้เสมหะ แก้ลม แก้ผอมแห้ง ทำให้ผิวพรรณผ่องใส ขับเสมหะ แก้อุจาระเป็นเลือด รักษาหลอดลมอักเสบ
- เปลือกต้น แก้ไข้ ทำให้อาเจียน ทำให้ท้องเดิน
- ใบ แก้ไข้ แก้าหืด แก้ไอ แก้ถ่ายอุจจาระเป็นเลือด รักษาหลอดลมอักเสบ รักษาแผลในปากและลำคอ ทำให้ผิวพรรณผ่องใส ป้องกัน ไข้จับสั่น แก้วัญดรค บำรุงปอด บำรุงโลหิต ใบและก้านใบ ขับเสมหะ แก้ไอ แก้หอบหืด รักษากระดูกหัก
- ดอก แก้หืด แก้ไข้ บำรุงปอด ฆ่าพนาธิในท้อง
- ทั้งต้น ขับเสมหะ ขับปัสสาวะ แก้ไข้ แก้ลักปิดลักเปิด ห้ามเลือด
เสลดพังพอน
Barleria lupulina Lindl.
วงค์ Acanthaceae
ชื่ออื่น ๆ เช็กเชเกี่ยม (จีน); พิมเสนต้น เสลดพังพอนตัวผู้ (กลาง)
สรรพคุณ
- ราก แก้พิษตะขาบ แมลงป่อง พิษงูกัด
- ต้น แก้พิษงู
- ใบ ตำให้ละเอียดผสมเหล้าพอกหรือทา แก้พิษงู พอกแผลเริม ถอนพิษแมลงสัตว์กัดต่อย แก้โรคไฟลามทุ่ง แก้พิษร้อนอักเสบ แก้โรคฝีดาษ ถอนพิษไข้ แก้ไข้ทรพิษ แก้โรคเบาหวาน แก้น้ำร้อนลวก แก้โรคลมพิษ
- ทั้งต้น แก้ปวดฟัน แก้พิษงูทุกชนิด