มหาหงส์ Hedychium coronarium J.Koning

วงค์           Zingberacaea

ชื่ออื่น ๆ      กระทายหิน หางหงส์ (กลาง); ตาห่าน เหินแก้ว เหินคำ (แม่ฮ่องสอน)

สรรพคุณ

• เหง้า ตากแห้งบดให้ละเอียดผสมน้ำผึ้งปั้นเป้ฯลูกกลอน กินแก้กษัย บำรุงกำลัง บำรุงไต น้ำมันจากเหง้าสด ฆ่าแมลง

มะเกลือ  Diospyros mollis Griff.

วงค์           Ebenaceae

ชื่ออื่น ๆ      ผีเผา (เงี๊ยว - เหนือ); มักเกลือ (เขมร - ตราด)

สรรพคุณ

• ราก แก้พิษตานซาง ขับพยาธิ แก้กษัย แก้อาเจียน แก้ริดสีดวงทวาร แก้ลม
• แก่น ขับพยาํธิในลำใส้ แก้ตานซาง
• เปลือกต้น แก้กษัย ถ่ายพยาธิตัวตืด ถ่ายพยาธิใส้เดือน
• ใบ แก้กษัย แก้ตานซาง
• ดอก แก้กษัย แก้ตานซาง
• ผล ขับพยาธิใส้เดือน พยาธิตัวตืด และพยาธิอื่น ๆ แก้ตานซาง รักษาโรคน้ำกัดเท้า
• เมล็ด ขับพยาธิ ใส้เดือน พยาธิตัวตืดและพยาธิอื่น ๆ แก้กษัย แก้ตานซาง
• ทั้งห้า ขับพยาธิในท้อง แก้ตานซาง แก้กษัย

 มะขามป้อม Phyllanthus emblica L.

วงค์           Euphorbiaceae

ชื่ออื่น ๆ     กันโตด (เขมร - จันทรบุรี); กำทวด (ราชบุรี); มังลู่ สันยาส่า (กะเหรี่ยง - แม่ฮ่องสอน)

สรรพคุณ

• ราก นำมาต้มดื่มเป็นยาลดไข้ เป็นยาเย็น ฟอกเลือด และทำให้อาเจียน
• เปลือกต้น เป็นยาฝาดสมาน
• ใบ นำมาต้มอาบลดไข้
• ดอก ใช้เข้าเครื่องยา เป็นยาเย็น ยาฝาดสมาน ลดไข้ ขับปัสสาวะ บำรุงหัวใจ ฟอกเลือด
• ผล น้ำคั้นผลสดดื่มแก้โรคลักปิดลักเปิด ยางผลหยอดตา แก้อักเสบ กินเป็นยาช่วยย่อย และขับปัสสาวะ เนื้อผลแห้งใช้เป็นยาฝาดสมาน แก้ริดสีดวงทวาร แก้บิด ท้องเสีย ใช้ควบกับยาธาตุเหล็ก แก้โรคดีซ่าน และช่วยย่อย ถ้าหมักผลจะด้แอลกอฮอล์ กินแก้อาหารไม่ย่อย แก้ไอ และแก้โรคดีซ่าน

มะเขือดง Solanum erianthum D. Don.

วงค์          Solandceae

ชื่ออื่น ๆ      ขากะอ้าย ขาตาย หูควาย (ใต้); ฉับแป้ง (สุโขทัย); ดับยาง (กลาง); ฝ่าแป้ง (เหนือ); มั่งพะไป ลิ้มเม่อเจ้อ (กะเหรี่ยง - แม่ฮ่องสอน); สะเป้ง (สิงห์บุรี); ส่างโมง (เลย)

สรรพคุณ

• ราก เป็นยาคุมกำเนิด
• ทั้งต้น ตากแห้งบดเป็นผงผสมน้ำอุ่นทาภายนอกแก้อาการอักเสบ

มะดัน Garcinia schomburgkiana Pierre

วงค์          Guttiferae

ชื่ออื่น ๆ      -

สรรพคุณ

• ราก แก้โรคเบาหวาน แก้ไข้หวัด แก้ไข้ทับระดู ขับฟอกโลหิต กัดเสมหะในลำคอ แก้กษัย แก้ระดูเสีย เป็นยาระบายอ่อน ๆ
• เปลือกต้น แก้ไข้ทับระดู แก้ไข้โลหิตระดู
• ใบ แก้หวัด แก้ไอ แก้กษัย แก้น้ำลายเหนียว ขับฟอกโลหิต
• ผล ล้างเสมหะ ฟอกโลหิต แก้ไอ
• ทั้งห้า กัดเสมหะ ฟอกโลหิตประจำเดือน แก้กษัย แก้ไข้หวัด

มะตูม  Aegle marmelos (L.) Conrrea ex Roxb.

วงค์             Rutaceae

ชื่ออื่น ๆ      กะทันตาเถร ตุ่มตัง ตูม (ปัตตานี); พะโนงค์ (เขมร); มะปิน (เหนืืืืือ); มะปิส่า (กะเหรี่ยง - แม่ฮ่องสอน)

สรรพคุณ

• ราก แก้พิษฝี พิษไข้ แก้สติเผลอ รักษาน้ำดี ขับลมให้เรอ
• เปลือกราก แก้ไข้จับสั่น ขับลมในลำใส้
• ใบ ใช้บำรุงธาตุ ทำให้เจริญอาหาร แก้ลำใส้เลื่อน
• ผล นำมาชงกับน้ำดื่ม บำรุงธาตุ เจริญอาหาร แก้บิด แก้ร้อนใน ช่วยขับผายลม แก้โรคลำใส้ในเด็ก ผลอ่อน บดเป็นผง หรือต้มรับประทาน แก้ธาตุพิการ แก้ท้องเสีย แก้บิด แก้โรคกระเพาะอาหาร เจริญอาหาร ขับผายลม

มะนาวเทศ  Triphasia trifolia (Burm.f.) P.Wilson

วงค์              Rutaceae

ชื่ออื่น ๆ      -

สรรพคุณ

• ใบ แก้ท้องเสีย รักษาโรคผิวหนัง

มะพูด Garcinia dulcis (Roxb.) Kurz

วงค์             Guttiferae

ชื่ออื่น ๆ      -

สรรพคุณ

• เปลือก ใช้ล้างแผล
• ผล มีรสเปรี้ยวอมหวาน แก้ไอ เป็นยาระบายอ่อน ๆ แก้ช้ำใน ขับถ่ายโลหิตเสียให้ตก
• ราก มีรสจืด แก้ไข้ แก้ร้อนใน ถอนพิษผิดสำแดง

มะแว้งเครือ Solanum trilobatum L .

วงค์             Solanaceae

ชื่ออื่น ๆ      แคว้งเคีย (ตาก)

สรรพคุณ

• ราก แก้เสมหะ ขับให้เสมหะตก แก้ไอ แก้ไข้สันนิบาต แก้น้ำลายเหนียว ขับเสมหะ ขับปัสสาวะ แก้หืด บำรุงธาตุ แก้วัณโรค แก้ปัสสาวะพิการ แก้สะอึก ระงับความร้อน กระทุ้งพิษไข้
• ต้น แก้ไอ ขับเสมหะ แก้น้ำลายเหนียว กระทุ้งพิษไข้ ขับปัสสาวะ
• ใบ บำรุงธาตุ แก้ไอ แก้วัณโรค แก้น้ำลายเหนียว
• ผล แก้ไอ ขับเสมหะ บำบัด โรคเบาหวาน บะรุงเลือด บำรุงน้ำดี
• ทั้งต้น แก้โรคขัดเบา
• ทั้งห้า แก้ไอ แก้หืด ขับเหงื่อ ขับปัสสาวะ

มะแว้งต้น Solanum indicum L.

วงค์            Solandceae

ชื่ออื่น ๆ      มะแคว้ง มะแคว้งขม มะแคว้งคม มะแคว้งดำ (เหนือ); มะแว้งกลาง แว้งคม (สงขลา - สุราษฎร์ธานี); สะกั้งแค (กะเหรี่ยง - แม่ฮ่องสอน)

สรรพคุณ

• ราก ขับปัสสาวะ ขับลม แก้ไอ และแก้คัน แก้น้ำลายเหนียว แก้ไข้สันนิบาต
• เนื้อไม้ แก้จุกเสียด ท้องขึ้น ท้องเฟ้อ ขับลมในลำใส้ ขับพยาธิในท้อง
• ผล ทั้งผลดิบและผลสุก นำมาเป็นยาขมใช้กินเป็นยาแก้ไอ ขับเสมหะ ลดน้ำตาลในเลือด ละลายก้อนนิ่วเจริญอาหาร ขับปัสสาวะ

มะสัง Feroniella lucida (Scheff.) Swingle

วงค์             Rutaceae

ชื่ออื่น ๆ     -

สรรพคุณ

• ใบ รักษามะเร็งเพลิง

ยอบ้าน Morinda citrifolia L.

วงค์             Rutaceae

ชื่ออื่น ๆ      มะตาเสือ (ภาคเหนือ); ยอ (กลาง); แยใหญ่ (กะเหรี่ยง - แม่ฮ่องสอน)

สรรพคุณ

• ใบ ใช้ใบสดย่างไฟหรือปรุงยาประคบ ปวดบวม อักเสบ โรคเก๊าท์ ใบคั้นเอแต่น้ำทาที่ปวดตามข้อนิ้วมือนิ้วเท้า ใบคั้นเอาแต่น้ำทาที่ปวดตามข้อนิ้วมือนิ้วเท้า ใบคั้นน้ำสระผลฆ่าเหา
• ผล ใช้ผลสดดิบหรือห่าม ฝานเป็นชิ้นบาง ๆ ย่างหรือคั่วไฟอ่อน ๆ ให้เหลือง ต้มหรือชงกับน้ำดื่มแก้คลื่นใส้อาเจียน ผลดิบเผาถ่าน นำไปแช่น้ำสะอาดประมาณครึ่งแก้วผสมเกลือเล็กน้อยอม 2- 5 นาที แก้เหงือกเปื่อยเป็นปุ่มปม ผลดิบต้มน้ำดื่ม ขับโลหิตระดู ขับผายลม ขับเลือดลม
• ต้น ใช้ผสมยารักษาวัณโรค
• ดอก เป็นยาบำรุงธาตุ ขับลม

ร่องไม้ Pseuderanthemum graciliflorum (Ness.) Ridl

วงค์             Acanthaceae

ชื่ออื่น ๆ    เฉียงพร้าป่า (ตรัง); เต่าหลังลาย (ชลบุรี); ยายปลัง รงไม้ (สุราษฎร์ธานี)

สรรพคุณ

• ราก ต้มน้ำดื่มเป็นยาบำรุงกำลัง
• ต้น ต้มน้ำดื่ม บำรุงร่างกาย แก้อ่อนเพลีย รักษาโรคริดสีดวงทวาร
• ใบ ตำพอกหรือต้มน้ำอาบแก้โรคผิวหนัง ผื่นคัน หูด
• ทั้งต้น ผสมหัวยาข้าวเย็น ต้มน้ำดื่มแก้ปวดเมื่อย

รางจืดเถา Thunbergia laurifolia Lindl.

วงค์             Acanthaceae

ชื่ออื่น ๆ    กำลังช้างเผือก ขอบชะนาง เคลือเขาเขียว ยาเขียว (กลาง); คาย รางเย็น (ยะลา); จอรอดิเออ ซั้งกะ ปั้งกะล่ะ พอเหน่อเตอ (กะเหรี่ยง - แม่ฮ่องสอน); ดุเหว่า (ปัตตานี); ทิดพุด (นครศณีธรรมราช); น้ำนอง (สระบุรี); ยำ่แย้ แอดแอ (เพชรบูรณ์)

สรรพคุณ

• รากและต้น ใช้กินเป็นยารักษาอาการร้อนในกระหายน้ำ รักษาพิษร้อนทั้งปวง
• ราก แก้เมาค้าง ถอนพิษสุรา พิษตาค้างในร่างกาย
• ใบสด แก้ไข้ ถอนพิษ
• ทั้งต้น จะมีรสเย็น ใช้ถอนพิษยาเบื่อเมา หรือใช้ปรุงเป็นยาเขียว ถอนพิษไข้และพิษทั้งปวง แก้โรคมะเร็ง

ราชพฤกษ์ Cassia fistula L.

วงค์             Leguminosae - Caesalpinioideae

ชื่ออื่น ๆ    กุเพยะ (กะเหรี่ยง - กาญจนบุรี); คูณ (กลาง - เหนือ); ชัยพฤกษ์ (กลาง); ปือยู ปูโย เปอโซ แมะเหล่าหยู่ (กะเหรี่ยง - แม่ฮ่องสอน); ลมแล้ง (เหนือ)

สรรพคุณ

• แก่น ขับพยาธิใ้ส้เดือน
• ดอก แก้ไข เป็นยาระบาย รักษาโรคกระเพาะอาหาร
• ใบ มีรสเมา ใช้ระบายท้อง ฆ่าเชื้อโรค ฆ่าพยาธิผิวหนัง ตำพอกแก้ปวดข้อ แก้อัมพาต
• ราก มีรสเมา แก้กลากเกลื้อน ระบายพิษไข้ หายใจขัด
• เนื้อหุ้มเมล็ด ตุ้มน้ำใส่เกลือเล็กน้อย แก้ท้องผูก ขับเสมหะ
• กระพี้ มีรสเมา แก้รำมะนาด
• เนื้อในฝัก มีรสหวาน เอียน ระบายพิษไข้ เป็นยาระบาย แก้ไข้มาลาเรีย บิด แก้ตานขโมย

ราชาวดี Buddleja peniculata Wall.

วงค์             Buddlejaceae

ชื่ออื่น ๆ    -

สรรพคุณ

• ทั้งต้น ใช้รักษาโรคผิวหนัง และเป็นยาทำแท้ง

รามใหญ่ Ardisia elliptica Thunb..

วงค์            Myrsinaceae

ชื่ออื่น ๆ    ทุลังกาสา (ชุมพร); ลังพิสา (ตราด); ปือนา (มลายู - นราธิวาส)

สรรพคุณ

• ราก แก้พิษงู ท้องเสีย แก้ไอ รักษากามโรค
• ต้น แก้โรคเรื้อน แก้กุฏชัง
• เปลือก แก้ไข้ แก้ท้องเสีย
• ใบ แก้ลม รักษาตับพิการ แก้ไอ บำรุงธาตุ
• ดอก แก้พยาธิ ฆ่าเ้ชื้อโรค แก้ลม
• ผล แก้ไข้ แก้ท้องเสีย ตานขโมย