ประยงค์
Aglaia odorata Lour.
วงค์ Meliaceae
ชื่ออื่น ๆ ขะยง ขะยม พะยงค์ ยม (เหนือ); ประยงค์ใบใหญ่ หอมไกล (ใต้)
สรรพคุณ
- ราก แก้เลือด แก้กำเดา ทำให้อาเจียน ถอนเพิษเบื่อเมา ช่วยให้เจริญอาหาร แก้ผอมแห้ง แก้อาเจียนเป็นโลหิต แก้ไข้
- ใบ เจริญอาหาร แก้ฟกช้ำจากหกล้ม รัษาฝีมีหนอง ทำให้อาเจียน ถอนพิษเบื่อเเมา ประจำเดือนมาไม่ปกติ
- ดอก ช่วยเร่งการคลอด แก้อาการเมาค้าง ฟอกปอด ทำให้หูตาสว่าง แก้ร้อน ดับกระหาย แก้อึดอัดแน่นหน้าอก แก้ไอ แก้เวียนศีรษะ
ปีบ Millingtonia
hortensis L.f.
วงค์ Bignoniaceae
ชื่ออื่น ๆ กาซะลอง กาดสะลอง (เหนือ); เต็กตองโพ่ (กะเหรียง-กาญจนบุรี)
สรรพคุณ
- ราก บำรุงปอด รักษาวัณโรค แก้ไอ แก้เหนื่อยหอบ
- ดอก แก้ริดสีดวงจมูก บำรุงน้ำดี บำรุงโลหิต บำรุงกำลัง แก้ลม ใช้ดอกแห้งนำมาม้วนสูบ แก้หืด หอบ
ปุงปิง
Physalis minima L.
วงค์ Solanaceae
ชื่ออื่น ๆ เตงหลั่งเช้า (จีน); โทงเทง (ราชบุรี); หญ้าต้อมต๊อก (เชียงใหม่); หญ้าถงแถง (อ่างทอง); ปิงเป้ง (หนองคาย) ต้อมต๊อก;บาตอมต๊อก (เชียงใหม่)
สรรพคุณ
- ราก แก้เบาหวาน ขับปัสสาวะ แก้ปวดศีรษะ
- ต้น แก้ไอ แก้ไข้
- ใบ เป็นยาระบาย แก้ปวดศีรษะ
- ทั้งต้น แก้ตาลขโมย แก้หลอดลมอักเสบ รักษาฝี แก้ร้อนในกระหายน้ำ
- ทั้งห้า แก้เจ็บในลำคอ แก้นมอักเสบ
ผักหวานบ้าน
Senna sophera (L.) Roxb..
วงค์ Leguminosae - Caesalpinioideae
ชื่ออื่น ๆ ผักเค็ด ผักเคล็ด (กรุงเทพฯ)
สรรพคุณ
- ราก เป็นยาเย็น ดับพิษร้อนในร่างกาย
- ใบ เข้ายาเขียวแก้ไข้ ต้มน้ำอาบ แก้ผื่นคัน รักษาบาดแผล
ฝิ่นต้น
Jatropha multifida
L.
วงค์ Euphorbiaceae
ชื่ออื่น ๆ มะละกอฝรั่ง (กรุงเทพฯ); มะหุ่งแดง (เหนือ)
สรรพคุณ
- เปลือกลำต้น เป็นยาแก้อาเจียน แก้ท้องเสีย แก้ปวดเมื่อยตามข้อ แก้ลงแดง และเป็นยาคุมธาตุ
- ราก มีรสเฝื่อน คล้ายรากมันสัมปะหลัง ต้มน้ำดื่ม ช่วยย่อยอาหาร แก้โรคลำใส้
- ใบ ต้มกินเป็นยาถ่าย ฆ่าหิด สระผมแก้เหา กำจัดพยาธิผิวหนัง
- เมล็ด มีรสเบื่อเมา มีน้ำมันเป็นยาถ่ายอย่างแรง ทำให้อาเจียน ทำให้แท้งบุตร
พญาไร้ใบ
Euphobai tirucalli
L.
วงค์ Euphobiaceae
ชื่ออื่น ๆ เคียะจีน พญาร้อยใบ (เชียงใหม่); เคียะเทียน (เหนือ)
สรรพคุณ
- ยาง แต้มกัดหูด ในน้ำยางมีสาร 4-dexyphorbol และอนุพันธ์ มีฤทธิ์ระคายเคืองอย่างแรง และเป็นสารรสมก่อมะเร็ง
- ใบและราก มีรสเฝื่อน ตำพอกแก้ริดสีดวงทวาร
- ต้น ตำพอกแก้รังแค แก้ปวดบวม ตำทาแก้ปวดกระดูก ต้มดื่มแก้กระเพาะ
- ราก ใช้สกัดเป็นยาระบาย ต้มดื่มแก้ธาตุพิการ ต้มกับน้ำมะพร้าว ทาแก้ปวดท้อง
พนมสวรรค์
Clerodendrum paniculatum
L.var.paniculatum
วงค์ Verbenaceae
ชื่ออื่น ๆ ฉัตรฟ้า สาวสวรรค์ (นครราชสีมา); นมสวรรค์ (กลาง,ใต้); พวงพีเหลือง (เลย); หัวลิง (สระบุรี)
สรรพคุณ
- ราก แก้ไข้มาลาเรีย ขับลม แก้วัณโรค
- ต้น แก้พิษสัตว์ แก้พิษฝีฝักบัว
- ใบ รักษาอาการแน่นหน้าอก
- ดอก แก้ตกเลือด แก้พิษสัตว์กัดต่อย
พาโหมต้น
Saprosma burnneum Creib
วงค์ Rubiaceae
ชื่ออื่น ๆ กะโต๊ะบูเกะ (มลายู-ปัตตานี)
สรรพคุณ
- ใบอ่อน กินสดช่วยระบายลมในท้อง
พิกุล
Mimusops elengi L.
วงค์ Sapotaceae
ชื่ออื่น ๆ กุน (ใต้ ); แก้ว (เหนือ); ซางดง (ลำปาง); พิกุลเขา พิกุลเถื่อน (นครศรีธรรมราช); พิกุลป่า (สตูล)
สรรพคุณ
- ราก ใช้เป็นยาขับเสมหะ ขับลม
- เปลือกต้น ต้มอมกลั้วคอ แก้โรคเหงือกอักเสบ
- เนื้อไม้ บำรุงตับ ปอด หัวใจ และบำรุงครรภ์
- กระพี้ ใช้รักษาโรคเกลื้อน
- ใบ เป็นยาฆ่ากามโรค
- ดอก เป็นยาหอม บำรุงหัวใจ แก้เจ็บคอ แก้ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ จัดอยู่นเกสรทั้งห้า
- เมล็ด ตำให้ละเอียด ใช้เป็นยาขับปัสสาวะ ยาเหน็บทวารเด็ก รักษาอาการท้องผูก
พุดน้ำ
Holarrhena curtksii King & Gamble
วงค์ Apocynaceae
ชื่ออื่น ๆ ถั่วหนู หัสคุณใหญ่ (สุราษฎร์ธานี); นมราชสีห์ นมเสือ (พิษณุโลก); น้ำนมเสือ (จันทบุรี); พุดทอง โมกเตี้ย (ใต้); พุดทุ่ง พุดนา (กลาง, ราชบุรี); มูกน้อย มูกนั่ง โมกน้อย โมกนั่ง (เหนือ); พุดป่า (ลำปาง); พุดนา (ราชบุรี); มูกนั่ง (เหนือ); สรรพคุณ (สงขลา); หัสคุณเทส (พงงา)
สรรพคุณ
- ราก ต้มน้ำดื่มแก้บิด แก้ท้องเสีย หรือผสมกับรากติ้วขน ต้มน้ำดื่มแก้ผิดสำแดง
เพชรสังฆาต
Cissus quadrangularis L.
วงค์ Vitaceae
ชื่ออื่น ๆ ขั่นข้อ (ราชบุรี); สันชะควด (กรุงเทพฯ); สามร้อยต่อ (ประจวบคีรีขันธ์)
สรรพคุณ
- ต้น ต้นสด คั้นเอแต่น้ำ รักษาโรคลักปิดลักเปิด และมีอาการประจำเดือนมากและมาไม่ปกติ รักษาโรคริดสีดวงวาร
ไพลดำ
Zingiber ottensii Valeton
วงค์ Zingiberaceae
ชื่ออื่น ๆ ปูเลยดำ (เหนือ); ไพลม่วง (กรุงเทพฯ)
สรรพคุณ
- ราก ฝนน้ำหยอดรักษาแผลในหู น้ำต้มรากมีฤทธิ๋ยับยั้งเชื้อ แก้ท้องเสีย
- รากหรือทั้งต้น ต้มน้ำดื่มบำรุงร่างกาย แก้ปวดท้องอาหาร ไม่ย่อย อาหารเป็นพิษ ขับปัสสาวะ ฆ่าเชื้อโรค รักษาโรคทางเดินปัสสาวะ และนิ่ว แก้ไข้มาลาเรีย
- ใบ เข้าตำรับยาเขียว แก้ไข้ แก้ลมจุกเสียด เป็นยาถ่าย ทารักษาเกลื้อน ผิวหนังพุพอง ตำพอกแก้ปวดศีรษะ ปวดฟัน
ฟ้าทะลายโจร
Andrographis paniculata (Burm.f.)
Wall.ex Nees
วงค์ Acanthaceae
ชื่ออื่น ๆ ซีปังกี (จีน); ฟ้าทะลาย (กรุงเทพฯ); หญ้ากันงู (สงขลา)
สรรพคุณ
- ทั้งต้น มีรสขม แก้บิดชนิดติดเชื้อ แก้ทางเิดินอาหารอักเสบ แก้หวัด แก้ปอดอักเสบ แก้อาการท้องเดิน โดยใช้ต้นแห่้งประมาณ 1-3 กำมือ นำมาหั่น ต้มน้ำดื่ม
- ใบ บดผสมน้ำมันพืช รักษาแผลน้ำร้อนลวก แก้ไฟไหม้ โดยนำมาบดผสมกับน้ำมันพืช ใช้ทาบริเวณที่เป็นแผล
ข้อควรระวัง ไม่ควรกินติดต่อกันนาน ผู้ที่มีโรคหัวใจ ความดันต่ำไม่ควรใช้