คัดเค้า Oxyceros
horridus Lour.
วงค์ Rubiaceae
ชื่ออื่น ๆ เขี้ยวกระจับ (ตะวันออกเฉียงใต้), คัดเค้าเครือ (นครราชสีมา), คัดเค้าหนาม (ชัยภูมิ), เค็ดเค้า (เหนือ), จีเค๊า พญาเท้าเอว (กาญจนบุรี), หนามลิดเ้ค้า (เชียงใหม่)
สรรพคุณ
- ราก มีรสฝาดเย็น รักษาเลือดออกตามไรฟัน แก้ไข้
- ใบ รักษาโรคโลหิตซ่าน
- ดอก ใช้รักษาโลหิตในกองกำเดา
- ผล รักษาโลหิตอันเน่าให้ตก และรักษาโลหิตร้อนให้บริบูรณ์ บำรุงโลหิต
- แก่น ฝนน้ำกินแก้ไข้
- ทั้งต้น มีรสฝาดเฝื่อน แก้เสมหะ แก้ไข้
จัน Diospyros
decandta Lour.
วงค์ Ebenaceae
ชื่ออื่น ๆ จันขาว จันลูกหอม จันอิน จันโอ อิน (กลาง)
สรรพคุณ
- เนื้อไม้ บำรุงประสาท บำรุงผิวหนังให้สดชื่น แก้ร้อนใน กระหายน้ำ แก้ตับ ปอด และดีพิการแก้เหงื่อตกหนัก ขับพยาธิ บำรุงเลือดลม
- แก่น รสหวาน แก้ไข้ แก้โลหิตจาง แก้ดีซ่าน แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้อ่อนระโหย บำรุงหัวใจ ขับพยาธิ บำรุงตับ ปอด ให้ปกติ
- น้ำมันหอมจากเนื้อไม้ ใช้ปรุงเครื่องหอม เครื่องสำอาง ทำน้ำอบไทย บำรุงผิว บำรุงหัวใจ แก้ตับพิการ แก้ไขกำเดา แก้ลม แก้อ่อนเพลีย บำรุงตับ ปอด
- ผล มีรสฝาดหวาน แก้อาการนอนไม่หลับ แก้ท้องเสีย บำรุงประสาท บำรุงกำลัง
จำปา Michelia
champaca L.
วงค์ Mangnoliaceae
ชื่ออื่น ๆ จำปากอ (มลายู-ใต้), จำปาเขา (ตรัง), จำปาทอง (นครศรีธรรมราช), จำปาป่า (สุราษฎร์ธานี)
สรรพคุณ
- ใบ แก้โรคประสาท
- เปลือกต้น แก้ไข้
- เนื้อไม้ เป็นยาบำรุงประจำเดือนสตรี
- ดอก ปรุงเป็นยาหอม บำรุงหัวใจ บำรุงประสาท บำรุงโลหิต แก้คลื่นไส้ แก้ไข้ ขับปัสสาวะ จัดอยู่ในเกสรทั้งเจ็ด
จำปี Michelia
alba DC.
วงค์ Mangnoliaceae
ชื่ออื่น ๆ -
สรรพคุณ
- ราก ใช้รากแห้ง หรือเปลือกรากผสมนมสำหรับบ่มฝี
- เปลือกต้น แก้ไข้
- แก่น บำรุงประจำเดือน
- ใบ แก้โรคประสาท
- ดอก บำรุงหัวใจ บำรุงประสาท บำรุงโลหิต น้ำมันจากดอกทาแก้ปวดศรีษะและตาบวม
- ดอกและผล บำรุงธาตุ แก้คลื่นเหียน แก้ไข้ ขับปัสสาวะ
เจตมูลเพลิงสีขาว Plumbago
zeylanica L.
วงค์ Plumbaginaceae
ชื่ออื่น ๆ ตอซูวา ตั้งชู้อ้วย (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน), ปิดปิวขาว (เหนือ)
สรรพคุณ
- ราก มีสาร plumbagin, 3-Chloroplumbagin ใช้ผสมยาธาตุ เป็นยาช่วยและย่อยเจริญอาหาร รักษาโรคผิวหนัง หญิงตั้งครรภ์ไม่ควรใช้ เพราะถ้าใช้มากอาจทำให้แท้งได้ ขับลมในอก ขับโลหิตที่เป็นพิษ แก้ริดสีดวง แก้บวม
- ต้น มีรสร้อน ขับระดูเสียให้ตก
- ใบ มีรสร้อน ช่วยย่อยอาหาร ขับลม
- ดอก มีรสร้อน แก้โรคตา โรคหนาวเย็น
เจตมูลเพลิงสีแดง Plumbango
indica L.
วงค์ Plumbaginaceae
ชื่ออื่น ๆ คุยวู่ (กะเหรี่ยง-กาญจนบุรี), ตั้งซูโว้ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน), ปิดปิวแดง (เหนือ), ไฟใต้ดิน (ใต้), อุบะกูจ๊ะ (มะลายู-ปัตตานี)
สรรพคุณ
- ราก ใช้รากแห้งขับประจำเดือน กระจายลม บำรุงธาตุ รักษาโรคริดสีดวงทวาร พบว่ามีสาร plumbagin มีฤทธิ์กระตุ้นการบีบตัวของมดลูกและลำใส้ ช่วยให้มีกาหลั่งน้ำย่อยเพิ่มขึ้น บำรุงโลหิต มีฤทธิ์บีบมดลูก ทำให้แท้งได้ ทาแก้โรคผิวหนัง กลากเกลื้อน
- ใบ มีรสร้อน ช่วยย่อยอาหาร ขับลม
- ต้น แก้โลหิตที่เกิดแต่กองกำเดา
ข้อควรระวังในการใช้ เนื่องจาก plumbagin ระคายเคืองต่อทางเดินอาหาร และอาจเป็นพิษได้
ชะมวง Garcinia
cowa Roxb.ex DC.
วงค์ Guttiferae
ชื่ออื่น ๆ กะมวง (ใต้), มวงส้ม (นครศรีธรรมราช), หมากโมก (อุดรธานี), กานิ (มลายู-นราธิวาส)
สรรพคุณ
- ราก ปรุงเป็นยาถอนพิษไข้ แก้บิด แก้ไข้ตัวร้อน
- ใบ มีรสเปรี้ยว ปรุงเป็นยากัดฟอกเสมหะและโลหิต แก้ไอ เป็นยาระบายท้อง
- ผลอ่อน มีรสเปรี้ยว หั่นเป็นแว่นตากแห้ง กินเป็นยาแก้บิด เป็นยาระบาย แก้ไข้
ชิงชี่
Capparis micracantha DC.
วงค์ Capparaceae
ชื่ออื่น ๆ กระดาษขาว กระโรกใหญ่ จิงโจ้ พญาจอมปลวก แสมซอ (กลาง),กระดาดป่า (ชลบุรี), ค้อนกลอง (เพชรบูรณ์), ค้อนฆ้อง (สระบุรี) ชายชู้ หมากหมก (ชัยภูมิ), ซิซอ (ปราจีนบุรี), พวงมาระดอ เม็งซอ (ปัตตานี), ราม (สงขลา), แส้ม้าทลาย (เชียงราย), หนวดแมวแดง (เชียงใหม่)
สรรพคุณ
- ราก ขับลม หยอดตา แก้ร้อนใน รักษามะเร็ง
- ต้น ตำฟอกแก้ฟกบวม
- ใบ แก้ตะคริว รักษาโรคผิวหนัง สันนิบาต ไข้ฝีกาฬ เผาสูดเอาควันแก้หลอดลมอักเสบ รักษาโรคประดง
- ดอก รักษาโรคมะเร็ง
ชิงดอกเดียว
Goniothalatamus macrophyllus (Blume) Hook.f.&Thaomson
วงค์ Annonaceae
ชื่ออื่น ๆ กาเยาะบราเนาะ (มลายู-ปัตตานี), กิ่งดอกเดียว (ตรัง), ราชครูดำ (ปัตตานี)
สรรพคุณ
- ราก ต้น ดองสุราขาวดื่มแก้ปวดเมื่อย
ชุมเห็ดเทศ Senna alata (L.) Roxb.
วงค์ Leguminosae - Caesalpinioideae
ชื่ออื่น ๆ ขี้คาก ลับมืนหลวง หมากกะลิงเทศ (เหนือ); ชุมเห็ดใหญ่ ตะสีพอ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน)
สรรพคุณ
- ใบและดอก เป็นยาระบาย โดยใช้ใบแห้งครั้งละ 12 ใบ ต้มหรือชงน้ำดื่มก่อนนอน ใบสดรักษากลากเกลื้อน โดยตำแช่เหล้าทาบริเวณที่เป็น วันละ 2-3 ครั้ง จนกว่าจะหาย
- ใบ เป็นยาถ่าย รักษากลาก และโรคผิวหนังอื่น ๆ
- ทั้งต้น ขับพยาธิลำใส้ รักษาริดสีดวงทวาร ดีซ่าน และฝี
- เมล็ด มีกลิ่นเหม็นเบื่อ รสเอียนเล็กน้อย ใช้ขับพยาธิ แก้ตานซาง แก้ท้องขึ้น
- ฝัก มีรสเบื่อเอียน แก้พยาธิ เป็นยาระบาย ขัยตัวตืด ใส้เดือน
ชุมเห็ดเล็ก Senna occidentialis (L.) Link
วงค์ Leguminosae - Caesalpinioideae
ชื่ออื่น ๆ ขี้เหล็กเทศ ขี้เหล็กเผือก ผักเห็ด ลับมืนน้อย หมากกะลิงเทศ (เหนือ); ขี้เหล็กผี พรมดาน (กลาง) ; ผักจี๊ด (เงี้ยว-แม่ฮ่องสอน)
สรรพคุณ
- ใบและดอก เป็นยาระบาย โดยใช้ใบแห้งครั้งละ 12 ใบ ต้มหรือชงน้ำดื่มก่อนนอน ใบสดรักษากลากเกลื้อน โดยตำแช่เหล้าทาบริเวณที่เป็น วันละ 2-3 ครั้ง จนกว่าจะหาย
- ทั้งต้น ขับพยาธิลำใส้ รักษาริดสีดวงทวาร ดีซ่าน และฝี
เชียด Cinnamomum iners Reine.ex Blume
วงค์ Lauraceae
ชื่ออื่น ๆ กระแจะโมง กะเชียด กะทังนั้น(ยะลา) ; กระดังงา(กาญจนบุรี) ; กระพงหัน โกเล่ เนอม้า (กะเหรี่ยง-กาญจนบุรี); เขียด เคียด เฉียด ชะนุต้น (ใต้); มหาปราบตัวผู้ อบเชย อบเชยต้น (กลาง); ดิ๊กซี่สอ (กะเหรี่ยง-เชียงใหม่); บอกคอก (ลำปาง); ฝักดาบ (พิษณุโลก); พญาปราบ (นครราชสีมา); สะวง (ปราจีนบุรี)
สรรพคุณ
- ราก แก้ไข้ เปลือกต้นขับลม บำรุงหัวใจ แก้อ่อนเพลีย แก้ไรคหนองใน ขับน้ำคาวปลา แก้ปวดศีรษะ บะรุงกำลัง แก้ลมวิงเวียน แก้บิด แก้ไข้สันนิบาต
- ใบ บำรุงกำลัง แก้จุกแน่น