วนอุทยานน้ำตกหัวแม่คำ

          บริเวณพื้นที่อยู่ในเขตป่าสงวนแห่งชาติป่าน้ำแม่คำ ป่าน้ำแม่สลอง และป่าน้ำแม่จันฝั่งซ้าย และยังเป็นป่าตามมติคณะรัฐมนตรีเพื่อความมั่นคงแม่ฟ้าหลวง - แม่จัน อีกทั้งยังถูกกำหนดให้อยู่ในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ (โซน C) ตั้งอยู่ในท้องที่บ้านหัวแม่คำ หมู่ที่ 4 ตำบลเทอดไทย อำเภอแม่ฟ้า-หลวง จังหวัดเชียงราย จุดที่ตั้งของพื้นที่ทางทหารคือ NC 494518 อยู่ในแผนที่ระวาง 4849 I พิกัดละติจูด (ในแนวตั้ง) ที่ 494 และลองติจูด (แนวนอน) ที่ 519 เนื้อที่ป่าสำรวจและจัดตั้งเป็นวนอุทยานประมาณ 3,500 ไร่ กรมป่าไม้ดำเนินการจัดตั้งเมื่อวันที่ 20 พฤศจิกายน 2541

           บ้านหัวแม่คำเป็นหมู่บ้านลีซอ อาข่า และม้งต้ง หมู่บ้านอยู่ใกล้ๆ กันอยู่บนเทือกเขาซึ่งติดกับชายแดนไทยและประเทศสหภาพพม่า เป็นแหล่งต้นน้ำของแม่น้ำคำ ซึ่งมีต้นกำเนิดอยู่ในประเทศสหภาพพม่าและมีแม่น้ำสาขาอยู่ในประเทศไทยอีกหลายสาย ในอดีตที่ผ่านมาชาวบ้านหัว -แม่คำก็ยังคงรักษาต้นน้ำไว้อย่างดีทำให้บริเวณบ้านหัวแม่คำมีสภาพป่าค่อนข้างอุดมสมบูรณ์มีน้ำตกไหลตลอดปีจากแม่น้ำสาขาของน้ำแม่คำถึง 3 สาย แต่ละสายมีความสวยงามแตกต่างกันออกไป อีกทั้งบริเวณภูเขาที่ล้อมรอบหมู่บ้านนั้นมีดอกบัวตองขึ้นอยู่ และบานสะพรั่งในช่วงฤดูหนาวเหลืองอร่ามทอดพื้นที่ถึง 3 เนินเขา รวมเนื้อที่ประมาณ 400 กว่าไร่ จึงทำให้มีนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศนิยมไปชมธรรมชาติเหล่านั้นอยู่เป็นจำนวนมากและทุก ๆ ปี กรรมการหมู่บ้านหัวแม่คำจะจัดงานประเพณีของชนเผ่าชาวเขาต่าง ๆ ในช่วงดอกบัวตองกำลังเบ่งบานและมีน้ำตกมีปริมาณน้ำที่ไหลสม่ำเสมอทุก ๆ ปี แต่สถานที่ดังกล่าวรวมถึงบริเวณใกล้เคียงถูกทำลาย และดัดแปลงไปเรื่อย ๆ อีกทั้งนักท่องเที่ยวยังไม่ได้รับความสะดวกและความปลอดภัยเท่าที่ควร เพื่อเป็นการอนุรักษ์ป่าบริเวณดังกล่าวรวมทั้งสภาพแวดล้อมใกล้เคียงให้ยั่งยืนเพื่อตอบสนองการท่องเที่ยว และสภาพแวดล้อมที่ดีตามหลักวิชาการ ตลอดจนจัดระเบียบและความปลอดภัยแก่ประชาชนโดยทั่วไปทางป่าไม้เขต-เชียงรายได้ตระหนักถึงความสำคัญดังกล่าว จึงให้เจ้าหน้าที่ออกไปสำรวจเพื่อจะจัดตั้งเป็นวนอุทยานต่อไป

ลักษณะภูมิประเทศ

          เป็นเทือกเขาสูงสลับกันเป็นทอด ๆ มีเทือกเขาสูงซึ่งเป็นจุดแบ่งเขตแดนระหว่างไทยกับสหภาพพม่า บางเทือกเขาและตามลำห้วยมีป่าอุดมสมบูรณ์ บางพื้นที่เป็นพื้นที่ทำกินของชาวบ้าน สูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 1,300 - 1,700 เมตร มีความลาดชันเฉลี่ยทั่วพื้นที่ประมาณ 35 - 45 เปอร์เซนต์ ส่วนใหญ่เป็นภูเขาที่มีดินอยู่ชั้นบนและมีหินโผล่ สำหรับบริเวณน้ำตกจะมีหินขนาดใหญ่บางเล็กบ้างซ้อนทับกันอย่างสวยงาม

อาณาเขต

           ทิศเหนือ จด ประเทศสหภาพพม่า

           ทิศใต้         จด บ้านมังเก้าหลัง ตำบลเทอดไทย

           ทิศตะวันตก จด ประเทศสหภาพพม่า

           ทิศตะวันออก จด ประเทศสหภาพพม่า

ลักษณะภูมิอากาศ

          เป็นแบบมรสุมเมืองร้อนคือ ได้รับอิทธิพลจากมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ในช่วงฤดูฝนและมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือในช่วงฤดูหนาว แบ่งออกเป็น 3 ฤดู คือฤดูร้อน มีลักษณะร้อนชื้นในช่วงเดือนมีนาคม - พฤษภาคม อุณหภูมิเฉลี่ย 28 - 38 องศาเซลเซียส ฤดูฝน มีลักษณะที่ฝนตกแล้วมีลมกรรโชกแรงอยู่ในช่วงเดือนมิถุนายน - กันยายน ฝนจะตกมากในช่วงเดือนกรกฎาคม สิงหาคม ไปจนถึงเดือนตุลาคม (ดูจากตารางอุทกวิทยา) ฤดูหนาวมีลักษณะถึงหนาวจัด อุณหภูมิเฉลี่ย 10 - 15 องศาเซลเซียส อยู่ในระหว่างเดือนตุลาคม - กุมภาพันธ์

ชนิดของป่า

          เป็นป่าดิบเขา บริเวณบนภูเขาได้ผ่านการทำการเกษตรมาแล้วหลายปีมีต้นไม้ขึ้นไม่หนาแน่น ส่วนบริเวณที่เป็นที่โล่งจะมีดอกบัวตองขึ้นอยู่เต็มพื้นที่ สำหรับบริเวณหุบเขาซึ่งมีลำห้วยและมีน้ำไหลตลอดปีจะมีสภาพป่าที่อุดมสมบูรณ์ มีพันธุ์ไม้ทั้งยืนต้นและไม้ชั้นล่าง เช่น เฟรินส์ ไลเคน บอน มะหูด หญ้าชนิดต่าง ๆ รวมถึง ลูกไม้ ชนิดพันธุ์ไม้ยืนต้นที่สำคัญได้แก่ ก่อแป้น แดงน้ำ เสี้ยงดอกขาว   ก่อเดือย มะไฟป่า ไผ่ป่า   มะหลอด ประดู่ กาสลองคำ   เงาะป่า ปอเลียง มะขามป้อม   แคหางด่าง ตะแบกใหญ่ ตะเคียนทอง  มะเดื่อ ข่อย ปอกระสา  กระพี้จั่น ทองหลาง

สัตว์ป่า

            จากการสอบถามชาวบ้าน ในอดีตนั้นป่าบริเวณหัวแม่คำมีสภาพที่อุดมสมบูรณ์ เป็นเขตติดต่อกับประเทศสหภาพพม่า ป่าในประเทศสหภาพพม่าได้ถูกทำลายจากการทำไร่ ทำให้สัตว์ เช่น เสือ เก้ง กระจง หมูป่า เม่น อีเห็น และนกชนิดต่าง ๆ อาศัยอยู่ในบริเวณดังกล่าวเป็นจำนวนมาก ในปัจจุบันสภาพป่าทั้งของประเทศสหภาพพม่าและไทยได้ถูกแผ้วถางเพื่อนำพื้นที่เพาะปลูกมากขึ้นจึงทำให้สัตว์ต่าง ๆ หนีไปอยู่ที่อื่น และถูกล่าได้ง่ายขึ้นจากการสำรวจซึ่งใช้เวลา 6 วัน สัตว์ที่พบเช่น งู กระรอก กระแตข้างลาย อีเห็น ไก่ป่า นกเขา นกปรอด นกนางแอ่น นกฮูก นกแสก เหยี่ยว นกกระปูด สำหรับสัตว์ที่อยู่ตามลำน้ำตกที่พบคือ เขียด ปาด จิงโจ้น้ำ ปลาก้าง ปลาชิว ปลาดูด และปู

จุดเด่นและสถานที่พักผ่อนหย่อนใจ

            น้ำตกและทุ่งบัวตอง บ้านหัวแม่คำ อยู่บนยอดเขาสูงจากระดับน้ำทะเล 1,400 เมตร เป็นภูเขาสลับซับซ้อนล้อมรอบหมู่บ้านมีภูเขาสูงกั้นเขตแดนไทยกับพม่า เนื่องจากเป็นพื้นที่สูงจึงทำให้มีน้ำตกที่มีน้ำไหลตลอดปีจากห้วยสาขาของน้ำแม่คำ โดยเฉพาะบริเวณห้วยโป่งหลีมีน้ำตก 2 ชั้น สูงประมาณชั้นละ 5 - 10 เมตร สวยงามมากและบริเวณห้วยแม่คำจะมีน้ำตกตามลำห้วยประมาณ 20 จุด สูงประมาณ 1 - 5 เมตร นอกจากนั้นบริเวณภูเขาซึ่งล้อมรอบหมู่บ้านมีดอกบัวตองขึ้นอยู่ และจะบานสะพรั่งในช่วงฤดูหนาวสีเหลืองอร่ามทอดพื้นที่ถึง 3 เนินเขา รวมเนื้อที่ประมาณ 400 กว่าไร่ ในช่วงฤดูหนาวกรรมการหมู่บ้านซึ่งเป็นชาวไทยภูเขาจะจัดงานประเพณีของชนเผ่าต่าง ๆ อีกด้วย

การคมนาคม

             น้ำตกและทุ่งบัวตองบ้านหัวแม่คำอยู่ห่างจากอำเภอเมืองจังหวัดเชียงรายประมาณ 102 กิโลเมตร เป็นเส้นทางลาดยางถนน 4 เลน 30 กิโลเมตร ถึงอำเภอแม่จันและจากทางแยกแม่จัน - แม่สลอง เป็นทางลาดยางชันตามแนวไหล่เขาสวยงามมากจนถึงทางแยกเข้าบ้านเทอดไทยระยะทางประมาณ 23 กิโลเมตร จากทางแยกถึงบ้านเทอดไทยอีก 13 กิโลเมตรเป็นทางลาดยางบางส่วน เมื่อเลยจากบ้านเทอดไทยไปจะเป็นถนนดินลูกรัง (ซึ่งอยู่ในระหว่างการก่อสร้างจะลาดยางเสร็จในปี 2540) ผ่านบ้านนาโต่ บ้านปางมะหัน จนถึงบ้านหัวแม่คำ รวมระยะทาง 38 กิโลเมตร

สิ่งอำนวยความสะดวก

             สำหรับสิ่งอำนวยความสะดวกนั้นทางวนอุทยานน้ำตกหัวแม่คำ ไม่มีบ้านพักบริการแก่นักท่องเที่ยวเหมือนกับอุทยานแห่งชาติ หากนักท่องเที่ยวมีความประสงค์จะเดินทางไปพักแรมและพักผ่อนหย่อนใจหรือศึกษาหาความรู้ทางธรรมชาติ โปรดนำเต้นท์ไปกางเองทางวนอุทยานได้จัดสถานที่ไว้ให้พร้อมกับห้องสุขา โปรดเตรียมอาหารไปเอง แล้วไปติดต่อขออนุญาตกับเจ้าหน้าที่วนอุทยาน-น้ำตกหัวแม่คำโดยตรงหรือติดต่อสอบถามรายละเอียดที่โทร. 5614292 - 3 ต่อ 719 ฝ่ายจัดการ-วนอุทยาน ส่วนอุทยานแห่งชาติ สำนักอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ กรมป่าไม้ เขตจตุจักร กรุงเทพ ฯ 10900 หรือสำนักงานป่าไม้เขตเชียงราย จังหวัดเชียงราย โทร. (043) 744416 ในวันและเวลาราชการ