วนอุทยานน้ำตกแม่สวรรค์น้อย

        น้ำตกแม่สวรรค์น้อยอยู่ในเขตป่าสงวนแห่งชาติป่าแม่ยวมฝั่งซ้ายตอนล่าง ท้องที่ตำบลแม่เหาะ อำเภอแม่สะเรียง จังหวัดแม่ฮ่องสอน ประกาศตามกฎกระทรวงฉบับที่ 178 (พ.ศ. 2506) วันที่ 25 พฤศจิกายน 2507 กรมป่าไม้ดำเนินการจัดตั้งเป็นวนอุทยานเมื่อวันที่ 23 มีนาคม 2540 เนื้อที่ประมาณ 2,812 ไร่

ลักษณะภูมิประเทศ

         ป่าสงวนแห่งชาติป่าแม่ยวมฝั่งซ้ายตอนล่างมีลักษณะภูมิประเทศเป็นเทือกเขาหุบเขาที่สูงสลับซับซ้อนแนวเทือกเขาจะทอดยาวตามแนวใต้เหนือ เป็นแหล่งต้นน้ำลำธารให้กับแม่น้ำสะเรียง บริเวณน้ำตกแม่สวรรค์น้อยมีธารน้ำตกไหลไปรวมกับลำห้วยแม่สวรรค์หลวงและไหลลงสู่แม่น้ำสะเรียง น้ำในลำห้วยทุกสายในบริเวณนี้จะเป็นน้ำใสไหลอยู่ตลอดทั้งปี เนื่องจากส่วนใหญ่ของพื้นที่เป็นภูเขาสูงสลับซับซ้อนตามร่องห้วยต่าง ๆ ยังคงเป็นป่าที่อุดมสมบูรณ์เป็นที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่านานาชนิด สภาพพื้นที่โดยทั่วไปส่วนใหญ่จะมีความลาดชันมากกว่า 30 เปอร์เซนต์ขึ้นไป มียอดเขาสูงสุดถึง 1,098 เมตร จากระดับน้ำทะเลปานกลาง

ลักษณะดินและหิน

            ดินบริเวณตีนเขาและเชิงเขามีลักษณะเป็นดินร่วนปนทรายและดินลูกรัง มีหน้าดินตื้นความอุดมสมบูรณ์ปานกลางถึงต่ำ มีการพังทลายและถูกชะล้างสูง บริเวณที่ราบของน้ำตกหรือส่วนที่มีความลาดชันเล็กน้อยระหว่างหุบเขาและสันดินริมน้ำ หน้าดินเป็นดินร่วนปนทรายแป้งหรือดินร่วนเหนียวปนทรายแป้ง หน้าดินลึก มีความอุดมสมบูรณ์สูง และมีพันธุ์ไม้ป่าดงดิบขึ้นปกคลุมหนาแน่น สำหรับชนิดหิน สังเกตจากมีหินงอกหินย้อยที่บริเวณหน้าผา มีบางแห่งเป็นเขาหินปูนตามลำห้วยปรากฎหินตะกอน หินทราย หินดินดาน และหินกรวดบน

ที่ตั้งและอาณาเขตติดต่อ

          อยู่บริเวณใกล้หมู่บ้านแม่สวรรค์หลวง หมู่ที่ 3 ตำบลแม่เหาะ อำเภอแม่สะเรียง จังหวัดแม่ฮ่องสอน มีอาณาเขตติดต่อดังนี้

                   ทิศเหนือ จดลำห้วยแม่สวรรค์หลวง บ้านผาแดง บ้านแม่สวรรค์หลวง หมู่ 3

                   ทิศใต้         จดบ้านแม่สวรรค์น้อย หมู่ที่ 12

                   ทิศตะวันออก จดขุนห้วยแม่สวรรค์หลวง

                   ทิศตะวันตก จดขุนห้วยป่าจี้

ชนิดป่าและพืชพรรณ

ป่าดงดิบแล้ง

         ปรากฎตามร่องห้วยที่ชื้นจัดในระดับที่ค่อนข้างสูงและบริเวณชายห้วยที่เป็นที่ราบอันเป็นแหล่งรวมของดินตะกอน เป็นป่าที่แปรสภาพมาจากป่าดงดิบชื้น ดินมีความชุ่มชื้น พื้นที่ป่ารกทึบประกอบด้วย ไม้พุ่ม ไม้ล้มลุก เถาวัลย์ หวาย กล้วยป่า ไผ่ชนิดต่าง ๆ และมีเฟรินส์ กล้วยไม้เกาะอยู่ทั่วไป มีพันธุ์ไม้ที่ไม่ผลัดใบขึ้นผสมกับพันธุ์ไม้ที่ผลัดใบ พันธุ์ไม้ที่สำคัญในเรือนยอดชั้นบนได้แก่ ไม้ตระกูลยาง ตะเคียนทอง ยมหิน ตาเสือ กระทุ่มและไทร เป็นต้น ไม้ในเรือนยอดชั้นรองและพุ่มไม้ขนาดกลางได้แก่ ขะเจ๊าะ ค้างคาว ชมพู่ป่า มะไฟป่า เสลา สมพง เป็นต้น

ป่าเบญจพรรณ

         เป็นป่าผลัดใบค่อนข้างโปร่ง พบบริเวณตีนเขาขึ้นไปตามเชิงเขาประกอบด้วยไม้หลายชนิดขึ้นปะปนกัน เป็นไม้ขนาดเล็กถึงไม้ขนาดกลาง พื้นป่าไม่รกทึบจึงถูกมนุษย์รบกวนอยู่เสมอ ไม้เด่นที่สำคัญที่พบในพื้นที่สำรวจ ได้แก่ ไม้สัก แดง รกฟ้า กระพี้จั่น กระพี้เขาควาย ซ้อ ทองหลาง เป็นต้น นอกจากนี้ยังพบไม้รองที่สำคัญซึ่งเป็นองค์ประกอบของป่าชนิดนี้ เช่น ไผ่ป่า ไผ่ซาง ไผ่บง เป็นต้น

พืชสมุนไพร

          จะพบในพื้นที่ป่าโดยรอบน้ำตกแม่สวรรค์น้อย มีสมุนไพรที่มีค่าและหายากหลายชนิด จากการสำรวจและสอบถามจากผู้รู้ในท้องถิ่นที่ได้เก็บหาสมุนไพรเท่าที่รวบรวมได้ดังนี้ ชะพลู สะบ้า สะค้าน ส้มป่อย ดอกดิน บอระเพ็ด มะเกลือ เปล้าน้อย กระทือ เพกา ข่าป่าว่านนกคุ้ม กระชายป่า โด่ไม่รู้ล้ม ฟ้าทะลายโจร ข่อย ดีหมี มะแว้งเครือ มะแว้งต้น มะกล่ำตาแดง เป็นต้น

สัตว์ป่า

           ในอดีตพื้นที่ป่าโดยรอบน้ำตกแม่สวรรค์น้อยเคยมีสัตว์ป่าขนาดใหญ่และขนาดเล็กอาศัยอยู่อย่างชุกชุม ต่อมาประชาชนเข้ามาบุกรุกแผ้วถางป่าเพื่อทำไร่เลื่อนลอยและอยู่อาศัยจะมีการ ล่าสัตว์กันมากขึ้น มีผลทำให้สัตว์ป่าขนาดใหญ่และสัตว์ป่าบางชนิดต้องอพยพเคลื่อนย้ายหรือสูญพันธุ์ไปจากพื้นที่ แต่ในปัจจุบันก็ยังมีสัตว์ป่าอีกหลาย ๆ ชนิดที่อาศัยอยู่ในผืนป่าแห่งนี้ ได้แก่ ไก่ป่า เก้ง ชะนี หมูป่า ตะกวด อีเห็น นิ่ม กระรอก กระแต เต่าบก นกนานาชนิด หนู ตุ่น อ้น บ่าง ค้างคาว งูชนิดต่าง ๆ เป็นต้น ซึ่งสัตว์ป่าเหล่านี้ก็ยังคงอยู่ในสภาพที่ถูกมนุษย์คุกคามทั้งสิ้น

จุดเด่นที่น่าสนใจ

            น้ำตกแม่สวรรค์น้อยเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่มีมานานแล้วอยู่ไม่ไกลจากชุมชนมากนักและเนื่องจากอยู่ใกล้กับทุ่งบัวตองบ้านแม่เหาะ จึงทำให้ในช่วงฤดูดอกบัวตองบานมีนักท่องเที่ยวแวะเที่ยวชมเป็นจำนวนมากที่น้ำตกแม่สวรรค์น้อยแห่งนี้เป็นน้ำตกที่ต้องชมจากชั้นบนสุดลงสู่ชั้นล่าง เพราะเส้นทางเข้าสู่น้ำตกมีเส้นทางเข้าถึงชั้นบนของน้ำตก บริเวณบ่อน้ำซับอยู่ห่างจากยอดน้ำตกประมาณ 500 เมตร น้ำตกจะมีน้ำไหลตลอดทั้งปีแม้ในฤดูแล้ง บรรยากาศร่มรื่นเย็นสบาย น้ำตกแบ่งเป็นชั้น ๆ ตั้งแต่ขนาดเล็กถึงขนาดใหญ่ แต่ละชั้นจะมีความงดงามที่แตกต่างกันออกไป โดยน้ำตกชั้นที่มีขนาดใหญ่และสวยงามจะมี 5 ชั้น บางชั้นยังมีธารน้ำตกแยกออกเป็น 2 สาย มีธารน้ำไหลเป็นแนวยาวลงสู่ชั้นล่างเหมาะแก่การท่องเที่ยวพักผ่อนหย่อนใจเป็นอย่างยิ่ง

เส้นทางคมนาคม

         การเดินทางเข้าสู่น้ำตกแม่สวรรค์น้อยสามารถเดินทางเข้าจากอำเภอแม่สะเรียง มาตามเส้นทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 108 (สายแม่สะเรียง - ฮอด) เป็นระยะทาง 18 กิโลเมตร แล้วเลี้ยวซ้ายเข้าหมู่บ้านแม่สวรรค์น้อย เข้าไปจนถึงน้ำตก 3.5 กิโลเมตร รวมระยะทางการเดินทางจากอำเภอแม่สะเรียงถึงน้ำตกแม่สวรรค์น้อยเป็นระยะทาง 21.5 กิโลเมตร หากเดินทางมาจากอำเภอฮอด จังหวัดเชียงใหม่ ตามเส้นทางหลวง ฯ 108 แยกเลี้ยวขวาที่กิโลเมตรที่ 85 เข้าหมู่บ้านแม่สวรรค์น้อย รวมระยะทางจากอำเภอฮอด จังหวัดเชียงใหม่ เป็นระยะทางประมาณ 88.5 กิโลเมตร และในขณะนี้มีโครงการสร้างถนนลาดยางจากทางแยกเข้าไปถึงน้ำตกดำเนินการโดย ร.พ.ช.

สิ่งอำนวยความสะดวก

          วนอุทยานน้ำตกแม่สวรรค์น้อย ไม่มีบ้านพักหรือค่ายพักแรมบริการแก่นักท่องเที่ยว หากนักท่องเที่ยวมีความประสงค์จะเดินทางไปพักแรมและพักผ่อนหย่อนใจ หรือศึกษาหาความรู้ทางธรรมชาติ โปรดนำเต้นท์และเตรียมอาหารไปเอง โดยทางวนอุทยานได้จัดสถานที่ไว้ให้พร้อมกับห้องสุขา แล้วไปติดต่อขออนุญาตใช้สถานที่กับเจ้าหน้าที่ที่วนอุทยานโดยตรง หรือสอบถามรายละเอียดที่ สำนักงานป่าไม้จังหวัดแม่ฮ่องสอน จังหวัดแม่ฮ่องสอน โทร. (053) 612078 หรือที่ฝ่ายจัดการ -วนอุทยาน ส่วนอุทยานแห่งชาติ สำนักอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ กรมป่าไม้ เขตจตุจักร กรุงเทพ ฯ 10900 โทร. 5614292 - 3 ต่อ 719 ในวันและเวลาราชการ