ราชพฤกษ์ (Cassia fistula L. )

ไม้ต้น สูงได้ถึง 15 ม. หูใบขนาดเล็ก ร่วงเร็ว ใบประกอบยาว 30–40 ซม. มีใบย่อย 3–8 คู่ รูปไข่หรือแกมรูปขอบขนาน ยาว 7–13 ซม. ปลายแหลม โคนรูปลิ่ม ก้านใบย่อยยาว 0.5–1 ซม. ช่อดอกห้อยลง ยาว 20–60 ซม. ใบประดับยาวประมาณ 1 ซม. ร่วงเร็ว ก้านดอกยาว 3–5 มม. กลีบเลี้ยงรูปไข่แคบ ยาว 1–1.5 ซม. ดอกสีเหลือง กลีบรูปไข่กว้าง ยาว 2.5–3.5 ซม. มีก้านสั้น ๆ เกสรเพศผู้อันยาว 3 อัน ก้านชูอับเรณูยาว 3–4 ซม. โค้งงอ อับเรณูยาวประมาณ 5 มม. มีรูเปิดที่โคน อันสั้น 4 อัน ก้านชูอับเรณูยาว 0.6–1 ซม. ตรง ลดรูป 3 อัน รังไข่และก้านเกสรเพศเมียมีขนกำมะหยี่ ฝักรูปทรงกระบอก ห้อยลง ยาว 20–60 ซม. เส้นผ่านศูนย์กลาง 1.5–2.5 ซม. เมล็ดรูปรี แบน สีน้ำตาลเป็นเงา ยาวประมาณ 1 ซม. มีผนังกั้นบาง ๆ

มีถิ่นกำเนิดที่อินเดีย ศรีลังกา และชวา เป็นไม้ประดับหรือขึ้นตามป่าเบญจพรรณ และป่าเต็งรัง เป็นดอกไม้ประจำชาติของไทยตามมติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 2 ตุลาคม 2544 และภาพดอกยังเป็นภาพสัญลักษณ์ประจำชาติไทย (Nation Identity) ตามมติคณะกรรมการเอกลักษณ์ของชาติ เมื่อวันที่ 27 ธันวาคม 2547 เปลือกใช้ย้อมสีให้สีแดง เนื้อในฝักและเมล็ดเป็นยาระบาย ส่วน คูนขาว Cassia x nealiae H. S. Irwin & Barneby เป็นลูกผสมระหว่าง C. javanica L. ที่มีก้านชูอับเรณูโป่งกลาง และ C. fistula L. ที่ดอกห้อยลง ซึ่งตั้งตามนักพฤกษศาสตร์ชาวฮาวาย Marie C. Neal ดอกมีทั้งสีขาว สีครีม สีเหลือง หรือสีส้มอมแดง

ชื่อสามัญ: Golden shower, Indian laburnum, Pudding-pipe tree

ชื่ออื่น: กุเพยะ (กะเหรี่ยง-กาญจนบุรี); คูน (ภาคกลาง, ภาคเหนือ); ชัยพฤกษ์, ราชพฤกษ์ (ภาคกลาง); ปือยู, ปูโย, เปอโซ, แมะหล่าหยู่ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน); ราชพริก (ภาคตะวันออกเฉียงใต้); ลมแล้ง (ภาคเหนือ); ลักเคยลักเกลือ (ภาคใต้)

ราชพฤกษ์: ช่อดอกแบบช่อกระจะ ห้อยลง ดอกสีเหลือง ฝักรูปทรงกระบอก และคูนขาว Cassia x nealiae (ภาพล่าง) (ภาพ: ราชันย์ ภู่มา)