ยาแก้ (Leucomeris decora Kurz )

ไม้พุ่มหรือไม้ต้น ผลัดใบ สูงได้ถึง 10 ม. ใบเรียงเวียน รูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 6–26 ซม. โคนเบี้ยว ขอบจักคล้ายหนามห่าง ๆ แผ่นใบด้านล่างมีขนสั้นนุ่ม ด้านบนมีขนประปราย ก้านใบยาว 1.5–4 ซม. ใบช่วงปลายกิ่งขนาดเล็ก ก้านใบสั้น ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น ออกเป็นกระจุกตามปลายกิ่ง 6–15 ช่อ ช่อไร้ก้าน วงใบประดับติดกันเป็นหลอดแคบ ๆ ยาว 1.4–1.7 ซม. วงใบประดับเรียงซ้อนเหลื่อม 6–8 วง วงนอกรูปไข่ ยาว 1.5–4 มม. วงในรูปขอบขนานและรูปแถบ ยาวประมาณ 6 มม. และ 1.3–1.5 ซม. ตามลำดับ มีขนคล้ายขนแกะประปราย ดอกย่อยมี 5–7 ดอก สีขาวครีม ยาว 1.7–1.8 ซม. ปลายแยกเป็น 5 แฉก รูปแถบ ยาว 0.7–1 ซม. ม้วนงอกลับ เกสรเพศผู้ 5 อัน ติดภายในหลอดกลีบดอก โคนอับเรณูมีหางยาวประมาณ 3 มม. ปลายมีรยางค์สั้น ๆ ก้านเกสรเพศเมียรูปเส้นด้าย แยก 2 แฉก ปลายแฉกสั้น ๆ ผลแห้งเมล็ดล่อน เรียว ยาว 0.8–1.2 ซม. มีขนคล้ายไหมสีน้ำตาลหนาแน่น แพปพัสเป็นขนแข็ง ติดทน ยาวประมาณ 1 ซม.

พบที่พม่า จีนตอนใต้ และเวียดนาม ในไทยพบทางภาคเหนือที่เชียงใหม่ ตาก และทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ที่กาญจนบุรี ขึ้นตามสันเขาในป่าดิบเขาและป่าสน ความสูง 600–1800 เมตร

สกุล Leucomeris D.Don อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Gochnatioideae มีเพียง 2 ชนิด พบที่อินเดีย ปากีสถาน เนปาล พม่า จีนตอนใต้ และเวียดนาม ในไทยมีชนิดเดียว ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “leukos” สีขาว ตามสีของดอก

ชื่อพ้อง: Gochnatia decora (Kurz) Cabrera

ชื่ออื่น: ยาแก้, ยาแก้หลวง, นิ้วมือต้น (ภาคเหนือ)

ยาแก้: โคนใบเบี้ยว ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่นออกเป็นกระจุกตามปลายกิ่ง ไร้ก้าน วงใบประดับเรียงหลายวง มีขนคล้ายขนแกะ กลีบดอกรูปแถบ ม้วนงอกลับ (ภาพ: มนตรี ธนรส)