โด่ไม่รู้ล้ม (Elephantopus scaber L. )

ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 60 ซม. มีเหง้า ลำต้นแยกแขนง มีขนหยาบและต่อมตามลำต้น แผ่นใบด้านล่าง ช่อดอก ใบประดับ และวงใบประดับ ใบเรียงเป็นกระจุกที่โคน รูปใบหอกกลับ ยาว 5–18 ซม. ปลายกลม โคนเรียวสอบ ขอบจักฟันเลื่อย ก้านใบสั้น ใบตามลำต้นขนาดเล็ก ปลายแหลม ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่นเป็นกระจุกหลายช่อ ใบประดับคล้ายใบ รูปไข่ ยาว 1–1.5 ซม. วงใบประดับเรียวแคบ ยาวประมาณ 1 ซม. ใบประดับ 8 อัน เรียงตรงข้ามตั้งฉากกัน สีเขียวหรือแดงอมม่วง รูปใบหอก ปลายแหลม วงในยาวกว่าวงนอกประมาณ 2 เท่า ยาวประมาณ 1 ซม. ดอกย่อยมี 4 ดอก สีชมพูหรือม่วง กลีบยาว 7–9 มม. เชื่อมติดกัน 4–5 มม. เกสรเพศผู้ 5 อัน ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็นแฉก ผลแห้งเมล็ดล่อน รูปแถบ ยาวประมาณ 4 มม. เป็นเหลี่ยม มีขนละเอียด แพปพัส 5–6 อัน ยาว 4–5 มม.

พบในอเมริกาเขตร้อน แอฟริกา และเอเชีย ขึ้นเป็นวัชพืช ความสูงถึงประมาณ 1500 เมตร มีสรรพคุณขับปัสสาวะ ลดอาการบวมน้ำ แก้การอักเสบต่าง ๆ

สกุล Elephantopus L. อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Cichorioideae เผ่า Vernonieae มีประมาณ 30 ชนิด ส่วนมากพบในอเมริกาใต้ ในไทยมี 2 ชนิด อีกชนิดคือ E. mollis Kunth ใบเรียงบนต้น ดอกสีขาว ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “elephantos” ช้าง และ “pous” เท้า ตามลักษณะของเหง้าหรือใบกระจุกที่โคนต้น

ชื่อสามัญ: Prickly leaved elephant’s foot

ชื่ออื่น: ขี้ไฟนกคุ่ม (เลย); คิงไฟนกคุ่ม (ชัยภูมิ); เคยโป้ (ภาคเหนือ); โด่ไม่รู้ล้ม (ภาคกลาง); ตะซีโกวะ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน); หญ้าไก่นกคุ่ม, หญ้าปราบ, หญ้าไฟนกคุ้ม, หญ้าสามสิบสองหาบ, หนาดผา (ภาคเหนือ); หนาดมีแคลน (สุราษฎร์ธานี)

โด่ไม่รู้ล้ม: มีขนหยาบและต่อมทั่วไป ใบเรียงเป็นกระจุกที่โคน ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น (ภาพ: มานพ ผู้พัฒน์)