ดองดึง (Gloriosa superba L. )

ไม้เถาล้มลุก ยาวได้ถึง 5 ม. มีเหง้า ใบเรียงเวียน เรียงตรงข้าม หรือรอบข้อ 1–3 ใบ รูปขอบขนานถึงรูปใบหอก หรือแกมรูปไข่ ยาวได้ถึง 20 ซม. ปลายยาวคล้ายหาง ม้วนงอเป็นมือเกาะ ก้านใบสั้นมากหรือไร้ก้าน ดอกออกเดี่ยว ๆ ตามข้อ ก้านดอกยาว 4–20 ซม. กลีบรวม 6 กลีบ แยกกัน ด้านบนและขอบสีแดง ด้านล่างสีเหลือง หรือมีสีเหลืองอมเขียวหรือสีแดงทั้งดอก กลีบรูปใบหอก รูปแถบ หรือแกมรูปไข่กลับ ยาว 5–10 ซม. ขอบเป็นคลื่น มีก้าน ติดทน เกสรเพศผู้ 6 อัน ติดตรงข้ามกลีบรวม ก้านชูอับเรณูยาว 2–5 ซม. อับเรณูติดไหวได้ ยาวประมาณ 1 ซม. รังไข่มี 3 ช่อง ออวุลจำนวนมาก ก้านเกสรเพศเมียยาวเท่าเกสรเพศผู้ โคนก้านบิด ปลายจัก 3 พู ยาว 6–7 มม. ผลแห้งแตกตามรอยประสาน รูปขอบขนาน ยาว 4–6 ซม. เมล็ดรูปไข่ สีแดงอมส้ม เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 5 มม.

พบในแอฟริกา มาดากัสการ์ อินเดีย เนปาล ศรีลังกา จีนตอนใต้ และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ขึ้นเป็นวัชพืชในอเมริกาและออสเตรเลีย เป็นไม้ประดับ เหง้ามีสารโคลชิซีน (colchicines) มีพิษ มีสรรพคุณในการรักษาโรคเกาต์และมะเร็ง

สกุล Gloriosa L. เดิมอยู่ภายใต้วงศ์ Convallariaceae มี 5 ชนิด พบในแอฟริกาและเอเชีย ในไทยพบขึ้นเป็นวัชพืชชนิดเดียว ชื่อสกุลมาจากภาษาละติน “gloriosus” สง่างาม ตามรูปร่างของดอก

ชื่อสามัญ: Gloriosa lily, Glory lily

ชื่ออื่น: ก้ามปู (ชัยนาท); คมขวาน (ชลบุรี); ดองดึง (ทั่วไป); ดาวดึงส์ (ภาคกลาง); บ้องขวาน (ชลบุรี); พันมหา (นครราชสีมาร); มะขาโก่ง (ภาคเหนือ); ว่านก้ามปู (ภาคกลาง); หมอยหีย่า (อุดรธานี); หัวขวาน (ชลบุรี)

ดองดึง: ปลายใบยาวคล้ายหาง ม้วนงอเป็นมือเกาะ ก้านใบสั้นมากหรือไร้ก้าน กลีบรวม 6 กลีบ แยกกัน ติดทน ผลแห้งแตกตามรอยประสาน ใบรูปขอบขนาน (ภาพ: ปรีชา การะเกตุ)