งำเงาะ (Winitia cauliflora (Scheff.) Chaowasku )

ไม้ต้นขนาดเล็ก สูง 5–12 ม. แยกเพศร่วมต้น ใบเรียงเวียน รูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยาว 12–25 ซม. แผ่นใบด้านล่างมีเกล็ดเป็นตุ่มกระจาย ก้านใบยาว 0.5–1 ซม. ดอกออกเป็นกระจุกตามลำต้น ดอกเพศผู้และดอกเพศเมียคล้ายกัน กลีบเลี้ยง 3 กลีบ เรียงซ้อนเหลื่อม กลีบรูปรีกว้าง ยาวประมาณ 5 มม. กว้างประมาณ 8 มม. ดอกสีเหลืองอ่อนหรือครีม มี 6 กลีบ เรียง 2 วง แผ่นกลีบหนา กลีบวงนอกรูปไข่กลับ ยาว 1–1.3 ซม. กลีบในรูปคุ่ม ขนาดเล็กกว่ากลีบนอก ฐานดอกรูปครึ่งวงกลม เกสรเพศผู้จำนวนมาก เรียงเป็นชั้น ๆ ยาวประมาณ 2.5 มม. คาร์เพลจำนวนมาก ผลกลุ่ม ทรงรีเกือบกลม ยาว 4–5 ซม. มีขนละเอียด สีน้ำตาลดำ มี 4–6 เมล็ด เรียง 2 แถว ยาวประมาณ 3 ซม.

พบที่คาบสมุทรมลายู สุมาตรา และภาคใต้ตอนล่างของไทยที่ยะลา นราธิวาส ขึ้นตามป่าดิบชื้น ความสูง 200–700 เมตร

สกุล Winitia Chaowasku เป็นสกุลที่แยกมาจากสกุล Stelechocarpus มี 2 ชนิด อีกชนิด คือ W. expansa Chaowasku เป็นพืชถิ่นเดียวของไทย พบเฉพาะที่เขาปู่เขาย่า จังหวัดพัทลุง ชื่อสกุลตั้งตามชื่อพระยาวินิจวนันดร (โต โกเมศ) บิดาแห่งพฤกษศาสตร์ของไทย

ชื่อพ้อง: Sageraea cauliflora Scheff., Stelechocarpus cauliflorus (Scheff.) R.E.Fr.

หมายเหตุ: ภาพประกอบในหนังสือ ภาพดอก เป็น ปาหนันใต้ Goniothalamus ridleyi King (ขอขอบคุณ อ. สุธีร์ ดวงใจ คณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ สำหรับข้อมูล)

ชื่ออื่น: งำเงาะ (ปัตตานี); ปีแซบุเก๊ะ (มาเลย์-ปัตตานี)

งำเงาะ: ดอกออกเป็นกระจุกตามลำต้น ผลมีขนละเอียดสีน้ำตาลดำ (ภาพ: มานพ ผู้พัฒน์, Simon Gardner)