สมุนไพรที่สำคัญบางชนิด

หญ้าหนวดแมว (Orthosiphon aristatus Miq)

วงศ์ LAMIACEAE เป็นไม้ล้มลุก ลำต้นรูปเหลี่ยมมีขนสั้นๆ ปกคลุม ใบเดี่ยวเรียงตรงข้าม ดอกออกเป็นช่อกลีบดอกสีขาว

สรรพคุณ ใบและต้นแห้งต้มน้ำดื่มขับปัสสาวะ แก้โรคไต รักษาโรคนิ่ว รักษาโรคเบาหวาน

โด่ไม่รู้ล้ม (Elephantopus scaber Linn)

วงศ์ ASTERACEAE เป็นไม้ล้มลุก ลำต้นแข็งตั้งตรง ใบเรียงตัวโดยรอบที่โคนใกล้ผิวดิน ดอกเป็นกระจุก สีม่วงแดงหรือขาว

สรรพคุณ ทั้งต้นแก้ไอ วัณโรค เป็นยาฝาดสมาน แก้ไข้ แก้เหน็บชา บำรุงหัวใจ บำรุงกำหนัด รากและใบต้มเป็นยาแก้อาการท้องร่วง บิด

พญาปล้องทอง (Clinacanthus nutans Lindau)

วงศ์ ACANTHACEAE เป็นไม้เถาล้มลุกหลายฤดู ใบเดี่ยวออกตรงกันข้าม ก้านใบยาว 0.5 ซม. ดอกออกเป็นช่อที่ปลายยอด กลีบดอกสีแดง บางท้องที่เรียกเสลดพังพอนตัวเมีย

สรรพคุณ ใบสดแก้แผลน้ำร้อนลวก ลดอาการอักเสบเนื่องจากแมลงกัดต่อย รักษาอาการอักเสบเนื่องจากเชื้อไวรัส เช่น งูสวัด และเริม

ลิ้นงูเห่า (Clinacanthus siamensis Brem)

วงศ์ ACANTHACEAE เป็นไม้เถาล้มลุกหลายฤดู ใบเดี่ยวออกตรงกันข้ามรูปหอก ก้านใบยาว 1.0-1.5 ซม. ดอกเป็นช่อสีแดงที่ปลายยอด

สรรพคุณ ใบสดตำหรือขยี้ทาหรือพอกแก้พิษร้อนอักเสบ ปวดฝี รากตำพอกแก้พิษตะขาบและแมงป่อง

โมกมัน (Wrightia arborea (Dennst.) Mabberly)

วงศ์ APOCYNACEAE ไม้ยืนต้นขนาดกลาง เป็นไม้ผลัดใบ ใบเดี่ยวออกตรงกันข้าม แผ่นใบรูปรี ออกดอกเป็นช่อที่ปลายกิ่ง สีขาวอมม่วง

สรรพคุณ เปลือกเป็นยาเจริญอาหาร แก้พิษสัตว์กัดต่อย แก้โรคไต ยางจากต้นแก้บิด ดอกเป็นยาระบาย

สมอไทย (Terminalia chebula Retz)

วงศ์ COMBRETACEAE ไม้ยืนต้น ยอดอ่อนและใบมีขนสีน้ำตาลวาว ใบเดี่ยวออกตรงกันข้าม ดอกสีเหลืองอมเขียว ออกตามซอกใบ

สรรพคุณ ผลอ่อนเป็นยาระบาย ผลแก่ฝาดสมานแก้ท้องเดิน แก้ไข้ เสมหะเป็นพิษ บิด

ขมิ้นชัน (Curcuma longa Linn)

วงศ์ ZINGIBERACEAE พืชล้มลุก มีลำต้นใต้ดิน เนื้อในเหง้าสีเลืองอมส้ม มีกลิ่นหอมเฉพาะตัว ใบเดี่ยวเรียงซ้อนสลับ ดอกออกเป็นช่อแทงจากเหง้า ใบประดับสีเขียวอ่อน กลีบดอกสีขาว

สรรพคุณ เหง้าขับลม รักษาโรคกระเพาะอาหาร ใช้เป็นยากทาภายนอก แก้อาการแพ้

มะขามป้อม (Phyllanthus emblica Linn.)

วงศ์ EUPHORBIACEAE ไม้ยืนต้นขนาดกลาง ใบเดี่ยว ดอกช่อสีเขียวอมเหลืองออกที่ซอกใบ

สรรพคุณ ผลสุก คั้นน้ำดื่มแก้ไอ ละลายเสมหะ เป็นยาบำรุง แก้หวัด กระตุ้นน้ำลาย ช่วยระบาย แก้เลือดออกตามไรฟัน

กระชาย (Boesenbergia rotunda (L.) Mansf.)

วงศ์ ZINGIBERACEAE พืชล้มลุก ลำต้นใต้ดิน มีกลิ่นหอม กาบใบสีแดงเรื่อๆ ออกดอกเป็นช่อที่ยอด สีขาว หรือขาวอมชมพู

สรรพคุณ เหง้า รักษาโรคบิด ขับลม แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ แก้กามตายด้าน บำรุงกำหนัด เป็นยาอายุวัฒนะ

ข่า (Alpinia galanga (L.) Willd)

วงศ์ ZINGIBERACEAE เป็นพืชล้มลุก เหง้าใต้ดิน ใบเดี่ยวเรียงสลับกัน ดอกออกเป็นช่อที่ยอด กลีบเลี้ยงสีขาวอมเขียว

สรรพคุณ เหง้าต้มเอาน้ำดื่ม บรรเทาอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ และจุกเสียดแน่น เหง้าสด ผสมเหล้าโรงทารักษากลาก เกลื้อน

คูณ (Cassia fistula Linn.)

วงศ์ CAESALPINIACEAE เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ใบประกอบแบบขนนกชั้นเดียว ดอกเป็นช่อ กลีบดอกสีเหลือง ผลเป็นฝัก

สรรพคุณ เนื้อในฝักเป็นยาระบาย แก่นกินกับหมาก

ว่านหางช้าง (Belamcanda chinensis D.C.)

วงศ์ IRIDACEAE เป็นพืชล้มลุก ลำต้นเป็นไหล ใบเดี่ยวรูปดาบ เรียงสลับ ดอกเป็นช่อที่ปลายยอด

สรรพคุณ ใบเป็นยาระบาย และแก้ระดูพิการของสตรี

กระวาน (Amomum testaceum Ridl.)

วงศ์ ZINGIBERACEAE เป็นพืชล้มลุก ลำต้นเป็นเหง้า ใบเดี่ยวเรียงสลับ ดอกเป็นช่อแทงจากเหง้า กลีบดอกสีขาว กลีบเลี้ยงสีน้ำตาลขาว

สรรพคุณ เมล็ดแห้ง รสเผ็ดร้อน กลิ่นหอม เป็นยาขับลม ขับเสมหะ ใช้เป็นเครื่องเทศแต่งกลิ่นอาหารและเหล้า

เร่วหอม (Etlingera punicea (Roxb.) R.M. Smith)

วงศ์ ZINGIBERACEAE เป็นพืชล้มลุก ลำต้นใต้ดินเป็นเหง้า ใบเดี่ยว เรียงสลับ ดอกเป็นช่อแทงตรงจากเหง้า กลีบดอกสีแดง ทุกส่วนมีกลิ่นหอมแรง

สรรพคุณ ใบขับปัสสาวะ ผลแก้ไข้ แก้ริดสีดวง แก้ไอหืด ไอเสมหะ และใช้เป็นเครื่องเทศ

เร่ว (Amomum xanthioides Wall.)

วงศ์ ZINGIBERACEAE เป็นพืชล้มลุก ลำต้นเป็นเหง้าใต้ดิน ใบเดี่ยวเรียงสลับ ดอกช่อแทงตรงจากเหง้า ดอกย่อยสีขาว ผลกลมสีแดงคล้ำมีขนคล้ายเงาะ

สรรพคุณ เมล็ดแห้ง รสเผ็ด แก้คลื่นเหียนอาเจียน ขับผายลม

ประคำไก่ (Drypetes roxburghii Wall.)

วงศ์ EUPHORBIACEAE เป็นไม้ยืนต้น ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปรี โคนใบเบี้ยว ดอกเพศผู้และเพศเมียอยู่ต่างต้นกัน ผลกลมสุกสีดำ

สรรพคุณ ต้นเป็นยาเย็น ขับและปัสสาวะ ระบาย กระตุ้นความรู้สึกทางเพศ ใบ ผล เมล็ด กินเป็นยาลดไข้ และแก้หวัด

ไฟเดือนห้า (Asclepias curassavica Linn.)

วงศ์ ASCLEPIADACEAE เป็นไม้ล้มลุกอายุหลายปี มีน้ำยางขาว กิ่งอ่อนและช่อดอกมีขน ใบเดี่ยวเรียงตรงข้าม ดอกช่อออกที่ปลายกิ่งสีแดงเพลิง

สรรพคุณ ต้นแก้โรคหัวใจอ่อน บำรุงธาตุ ใบฆ่าเชื้อโรคเรื้อน แก้พิษฝี ขับพยาธิไส้เดือน ากรักษาอาการฟกช้ำ

กานพลู (Syzygium aromaticum (L.) Merr. et Perry)

วงศ์ MYRTACEAE เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ใบเดี่ยวออกตรงกันข้าม ดอกออกเป็นช่อมักออกที่ปลายยอด หรือตามง่ามใบใกล้ๆ ปลายยอด กลีบดอกสีขาวเชื่อมติดกันคล้ายหมวก

สรรพคุณ ดอกแก้ท้องเฟ้อ ระงับกลิ่นปาก ขับลม เป็นยาช่วยย่อย ฯลฯ

เขยตาย (Glycosmis pentaphylla Corr.)

วงศ์ RUTACEAE เป็นไม้พุ่ม ใบเดี่ยวและใบประกอบแบบขนนก ปะปนกัน เรียงสลับดอกสีขาว มีกลิ่นหอม ออกเป็นช่อตามซอกใบ

สรรพคุณ รากแก้พิษงู ขับน้ำนม แก้พิษฝีภายในและภายนอก อยู่ระหว่างการวิจัยเพื่อหาตัวยายับยั้งไวรัสเอดส์

ยางน่อง (Strophanthus caudatus (Linn.) Kurz)

วงศ์ APOCYNACEAE เป็นไม้เถา มีน้ำยางขาว ใบเดี่ยวเรียงตรงกันข้าม ดอกช่อออกที่ปลายกิ่ง กลีบดอกสีขาว ปลายกลีบสีแดง ผลเป็นฝักคู่ขนาดใหญ่

สรรพคุณ ยางใช้ผสมกับยาพิษชนิดอื่นทาลูก้หน้าไม้ยิงสัตว์ เมล็ดมีสารออกฤทธิ์เร็ว ใช้เป็นยาบำรุงหัวใจ

อินทนิลน้ำ (Lagerstroemia speciosa (Linn.) Pers.)

วงศ์ LYTHRACEAE เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง กึ่งผลัดใบ ใบเดี่ยวออกตรงข้ามถึงสลับ ดอกเป็นช่อสีม่วงสด

สรรพคุณ ใบแห้งต้มน้ำรับประทานลดน้ำตาลในเลือด แก้เบาหวาน

รางจืด (Thunbergia laurifolia Linn.)

วงศ์ THUNBERGIACEAE เป็นไม้เถา ใบเดี่ยวออกตรงข้าม รูปขอบขนาน ดอกสีม่วงอมฟ้าหรือขาว ออกเป็นช่อตามซอกใบ

สรรพคุณ รากและเถาแก้ร้อนในกระหายน้ำ ใบคั้นน้ำนำมาเข้ายาเขียว แก้ไข้ ถอนพิษใบแห้งชงดื่มแทนน้ำชา ถอนพิษเบื่อเมา

มะหาด (Artocarpus lakoocha Roxb.)

วงศ์ MORACEAE เป็นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ ใบเดี่ยวรูปรีขอบขนานเรียงสลับ ดอกเล็กสีขาวอมเหลือง ออกรวมเป็นแท่งกลม ผลกลม ส่วนของลำต้นมียางสีขาว

สรรพคุณ แก่นต้มเคี่ยวได้ปวกหาดเป็นยาขับพยาธิตัวตืด พยาธิเส้นด้าย และพยาธิไส้เดือน และทาแก้ผื่นคัน

ชำมะเลียง (Lepisanthes fruticosa Leenh.)

วงศ์ SAPINDACEAE เป็นไม้พุ่มใบประกอบแบบขนนก เรียงสลับ ใบย่อยรูปหอกแคบขอบขนาน โคนก้านแผ่เป็นแผ่นคล้ายหูใบ ดอกช่อออกตามลำต้นสีน้ำตาล

สรรพคุณ ผลสุกสีดำแก้ท้องเสีย

กระทิง (Calophyllum inophyllum Linn.)

วงศ์ CLUSIACEAE เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ใบเดี่ยวเรียงตรงข้าม ดอกช่อออกที่ซอกใบบริเวณปลายกิ่ง กลีบดอกสีขาว ผลรูปทรงกลม

สรรพคุณ ดอกปรุงเป็นยาหอม บำรุงหัวใจ ยางเป็นยาถ่ายอย่างแรง เมล็ดให้น้ำมัน ทาถูนวดแก้ปวดข้อ เคล็ด บวม แก้หิดและกลาก

ส้มป่อย (Acacia rugata Merr.)

วงศ์ MIMOSACEAE เป็นไม้เลื้อย ลำต้นมีหนาม ใบประกอบแบบขนนกสองชั้น ยอดอ่อนสีน้ำตาล รสเปรี้ยว ดอกช่อเป็นกระจุก

สรรพคุณ ใบใช้ขับเสมหะแก้น้ำลายเหนียว ปอกล้างโลหิตระดู ใบและฝักต้มอาบ ฝักแก่เป็นยาสระผม

กำจัดต้น (Zanthoxylum limonella Alston.)

วงศ์ RUTACEAE เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ใบประกอบแบบขนนกเรียงสลับ ตามลำต้นมีหนามแหลม ดอกเป็นช่อ

สรรพคุณ รากแก้พิษสัตว์ ถอนพิษงู รากและเนื้อไม้เป็นยาขับลมในลำไส้ ขับโลหิตระดูของสตรี ผลและเปลือกเป็นเครื่องเทศ

หนามแดง (Carissa carandas Linn.)

วงศ์ APOCYNACEAE เป็นไม้พุ่มมีน้ำยางสีขาว กิ่งก้านมีหนาม ใบเดี่ยวเรียงตรงข้าม ดอกช่อออกที่ซอกใบ กลีบดอกสีขาว ผลสุกสีม่วงดำ

สรรพคุณ แก่นบำรุงธาตุ ใบสดต้มน้ำดื่มแก้ท้องร่วง แก้เจ็บปากและคอ ผลสุกเลือดออกตามไรฟัน รากสดต้มน้ำดื่มขับพยาธิ บำรุงธาตุ เจริญอาหาร

โคคลาน (Croton caudatus Geisel.)

วงศ์ EUPHORBIACEAE เป็นไม้เถา ใบเดี่ยวเรียงสลับ ตามกิ่งใบดอกมีขนสีน้ำตาล ดอกออกเป็นช่อที่ปลายกิ่ง

สรรพคุณ รากเป็นยาระบาย ลดไข้ ใบตำเป็นยาพอกภายนอก ลดไข้ แก้ปวดข้อ และปวดเมื่อยตามร่างกาย

พิลังกาสา (Ardisia elliptica Thunb.)

วงศ์ MYRSINACEAE เป็นไม้พุ่ม ใบเดี่ยว รูปรีเรียงสลับ ดอกช่อสีชมพู

สรรพคุณ ใบแก้โรคตับพิการ ดอกฆ่าเชื้อโรค ลูกแก้ไข้ ท้องเสีย ต้นแก้โรคเรื้อน รากแก้กามโรคและหนองใน

หางไหลแดง (Derris elliptica Benth.)

วงศ์ PAPILIONACEAE เป็นไม้เถา ใบประกอบแบบขนนก เรียงสลับ ดอกเป็นช่อ ลักษณะคล้ายดอกถั่ว

สรรพคุณ เถาเป็นยาถ่ายเส้นเอ็น ถ่ายลม ถ่ายเสมหะและโลหิต ผสมกับยาอื่นเป็นยาขับระดูสต รี รากใช้เบื่อปลา และเป็นยาฆ่าแมลง

ปีบ (Millingtonia hortensis Linn.)

วงศ์ BIGNONIACEAE เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ใบประกอบแบบขนนกสามชั้น ดอกออกเป็นช่อ กลีบดอกสีขาวเชื่อมติดกันเป็นหลอด ผลเป็นฝัก

สรรพคุณ ดอกขยายหลอดลม รักษาหืด

เปล้าน้อย (Croton sublyratus Kurz.)

วงศ์ EUPHORBIACEAE เป็นไม้พุ่ม ใบเดี่ยวเรียงสลับ ดอกออกเป็นช่อยาวที่ยอด สีขาว

สรรพคุณ เปลือก ใบแก้ท้องเสีย รักษาแผลในกระเพาะอาหาร แก่นบำรุงโลหิตประจำเดือน ดอกขับพยาธิ

สมอพิเภก (Terminalia bellerica Roxb).

วงศ์ COMBRETACEAE เป็นไม้ยืนต้น ใบเดี่ยวออกสลับ ผิวใบด้านบนมีขนสีน้ำตาลอ่อน ดอกช่อสีขาวแกมเหลืองอ่อน

สรรพคุณ ผลอ่อนรสเปรี้ยว ใช้แก้ไข้ แก้ลม ผลแก่ แก้ไข้ แก้ริดสีดวง เมล็ดแก้บิด

สลอด (Croton tiglium Linn)

วงศ์ EUPHORBIACEAE เป็นไม้พุ่มใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปไข่ ขอบใบหยักเป็นฟันเลื่อย ดอกเล็กออกเดี่ยวๆ หรือเป็นช่อ

สรรพคุณ เมล็ดเป็นยาถ่ายอย่างแรง ใบแก้กามโรค ดอกฆ่าเชื้อโรคกลากและคุดทะราด