อุทยานแห่งชาติไทรโยค มีพื้นที่ครอบคลุมในท้องที่อำเภอทองผาภูมิ และอำเภอไทรโยค จังหวัดกาญจนบุรี   มีประวัติความเป็นมาอันยาวนานตั้งแต่ครั้งสมัยพระบาทสมเด็จพรจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ได้เสด็จประพาสน้ำตกไทรโยค และได้ลงสรงน้ำในธารน้ำอันเย็นฉ่ำภายใต้ร่มเงาแห่งแมกไม้ของป่าใหญ่ จากนั้นน้ำตกไทรโยคจึงเป็นที่รู้จักของนักท่องเที่ยวและผู้คนโดยทั่วไป ดั่งเพลง    “เขมรไทรโยค” เป็นเพลงไทยอมตะ    บรรยายถึงความซาบซึ้งในธรรมชาติ   และความงามของน้ำตกไทรโยค     ยังความประทับใจแก่ชาวไทยมาตราบเท่าทุกวันนี้ อุทยานแห่งชาติโทรโยค มีเนื้อที่ประมาณ   500    ตารางกิโลเมตรหรือ 312,500 ไร่

ประวัติความเป็นมา

        เดิมพื้นที่ป่าบริเวณป่าวังใหญ่ แม่น้ำน้อย ได้ประกาศเป็นป่าสงวนแห่งชาติ ตามกฏกระทรวง ฉบับที่ 417 (พ.ศ. 2512) และป่าห้วยเขยง ได้ประกาศเป็นป่าสงวนแห่งชาติตามกฏกระทรวง ฉบับที่ 480  (พ.ศ. 2515) ในเดือนธันวาคม พ.ศ.2519   ส่วนอุทยานแห่งชาติได้รับแจ้งจากหัวหน้าสวนสักไทรโยค (นายสมจิตต์ วงศ์วัฒนา)    ว่าบริเวณป่าน้ำตกไทรโยคมีสภาพป่าและสภาพธรรมชาติสวยงามมาก     เหมาะสมจัดตั้งเป็นอุทยานแห่งชาติ    กองอุทยานแห่งชาติจึงมีหนังสือที่ กส.0808/3203  ลงวันที่ 14 ธันวาคม พ.ศ.2519 เสนอกรมป่าไม้ให้ นายสมบูรณ์ วงศ์ภักดี นักวิชาการป่าไม้ 4    ไปทำการสำรวจหาข้อมูลเบื้องต้นบริเวณป่าวังใหญ่     ป่าแม่น้ำน้อยและป่าห้วยเขยง จังหวัดกาญจนบุรี ปรากฏว่าบริเวณดังกล่าว มีเอกลักษณ์ทางธรรมชาติสวยงามที่สำคัญหลายแห่ง เช่น น้ำตกไทรโยค ถ้ำต่าง ๆ
และสถานที่ทางประวัติศาสตร์หลายแห่ง     กล่าวคือ  

          ในพ.ศ. 2482 - 2484  สมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 ญี่ปุ่นได้เกณฑ์ทหารเชลยศึกทำการก่อสร้างทางรถไฟเพื่อที่จะเป็นเส้นทางต่อเข้าไปยังประเทศพม่า    ส่วนหนึ่งของเส้นทางผ่านเข้ามาในพื้นที่อุทยานแห่งชาติ       เลียบลำน้ำแควน้อยไปจนจรดด่านเจดีย์สามองค์ ที่อำเภอสังขละ-บุรี       บริเวณต้นน้ำตกไทรโยคยังเป็นแหล่งหุงหาอาหารและที่พักพิงหลบภัย      ดังปรากฏเตาหุงข้าวของทหารญี่ปุ่นมาจนถึงปัจจุบัน   เหมาะสมที่จะตั้งเป็นอุทยานแห่งชาติ ตามบันทึกรายงานการสำรวจ ลงวันที่  3   พฤษภาคม พ.ศ.2520   กองอุทยานแห่งชาติจึงได้ดำเนินการจัดตั้งพื้นที่ดังกล่าวเป็นอุทยานแห่งชาติ     และเพื่อสนองนโยบายคณะรัฐมนตรีได้มีมติเมื่อ วันที่ 9 มกราคม พ.ศ.2522 ในการที่จะเสริมมาตรการอนุรักษ์ธรรมชาติ     โดยจัดให้มีอุทยานแห่งชาติและเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเพิ่มขึ้น     ซึ่งกองอุทยานแห่งชาติ    กรม-ป่าไม้ได้มีคำสั่งที่ 2294/2522 ลงวันที่ 16 พฤศจิกายน  พ.ศ.2522    ให้นายพิภพ ละเอียดอ่อน
นักวิชาการป่าไม้ 5 และนายภูมิ สมวัฒนศักดิ์ ช่างโยธา 3    ไปทำการจัดตั้งอุทยานแห่งชาติไทรโยค ซึ่งได้มีหนังสือที่ กส. 0708/9 ลงวันที่ 28 ธันวาคม พ.ศ.2522   รายงานผลการสำรวจเพิ่มเติมว่าพื้นที่ดังกล่าวมีจุดเด่นและสถานที่ท่องเที่ยวสวยงามเหมาะสมเป็นอุทยานแห่งชาติ

         กองอุทยานแห่งชาติ กรมป่าไม้จึง   ได้เสนอคณะกรรมการอุทยานแห่งชาติ ได้มีมติในการประชุมครั้งที่ 1/2523 เมื่อวันที่ 8 มกราคม พ.ศ.2523  เห็นสมควรให้ออกพระราชกฤษฎีกากำหนดให้พื้นที่ดังกล่าวเป็นอุทยานแห่งชาติ โดยได้มีพระราชกฤษฎีกากำหนดบริเวณที่ดินป่าวังใหญ่   ป่าแม่น้ำน้อย  และป่าห้วยเขยง   ในท้องที่ตำบลลิ้นถิ่น   อำเภอทองผาภูมิ   และตำบลไทรโยค ตำบลวังกระแจะ   ตำบลบ้องตี้ ตำบลลุ่มสุ่ม  อำเภอไทรโยค    จังหวัดกาญจนบุรี  ให้เป็นอุทยานแห่งชาติ พ.ศ. 2523 ซึ่งประกาศไว้ในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 97 ตอนที่ 165   ลงวันที่   27    ตุลาคม  พ.ศ.2523    นับเป็นอุทยานแห่งชาติลำดับที่ 18 ของประเทศไทย และเป็นอุทยานแห่งชาติทางประวัติศาสตร์ที่สำคัญแห่งหนึ่ง