หนอนกินเยื่อไผ่, หนอนไม้ไผ่, รถด่วน, ตัวแน้ (bamboo caterillar)

หนอนกินเยื่อไผ่, หนอนไม้ไผ่, รถด่วน, ตัวแน้ (bamboo caterillar)

ชื่อสามัญ:

หนอนกินเยื่อไผ่, หนอนไม้ไผ่, รถด่วน, ตัวแน้

วงศ์:

Pyralidae

ความสำคัญ:

หนอนไม้ไผ่เป็นศัตรูที่สำคัญของไผ่ชนิดหนึ่งประเภทเจาะลำต้น ทำให้ความแข็งแรงของเนื้อไม้ลดลง(เดชา และสมาน, 2535) โดยตัวหนอนเจาะเข้าในลำไผ่ขณะที่ยังเป็นหน่อ กินเยื่อภายในปล้องไผ่ และกัดทะลุข้อเป็นระยะทางยาว (รูปที่ 18) รวมทั้งกินเนื้อไม้ไผ่ทำให้แตกเสียหายและบางส่วนตาย นอกจากนี้ลำไผ่ชะงักการยืดตัว และเป็นช่องทางให้สัตว์อื่นเข้าทำลายต่อ เช่น นกหัวขวาน หรือกระแต เป็นต้น

พืชอาหาร:

ไผ่ที่หนอนกินเยื่อไผ่เจาะมักเป็นลำอ่อนของไผ่ซาง ไผ่หก ไผ่เป๊าะ ไผ่ตง ไผ่ซางคำหรือไผ่หมาจู๋ (Dendrocalamus latiflorus Munro) ไผ่บง (Bambusa natans Wall. Ex Munro) และไผ่หนามหรือไผ่ป่า (ลีลา และสุพร, 2539) ไผ่ซางดอยหรือไผ่ไล่ลอ (เดชา และสมาน, 2535) ไผ่สีสุก ไผ่หอม (B. polymorpha Munro) ไผ่เหลือง (B. vulgaris Schrader) ไผ่บงดำ (B. tulda Roxb.) ไผ่บงใหญ่ ไผ่รวกดำ (Thyrsostachys oliveri Gamble) ไผ่รวก ดดยขนาดของลำไผ่และมีความหนาบางของเนื้อไม้จะเป็นข้อจำกัดในการทำลายของตัวหนอน ไผ่ที่พบการทำลายมากที่สุด คือ ไผ่ซางดอยหรือไผ่ไล่ลอ รองลงมาคือ ไผ่หก ไผ่ซางนวล ไผ่ตง และไผ่ซางคำ ตามลำดับ (เดชา, 2535)

ลักษณะทั่วไป:

เป็นผีเสื้อกลางคืนชนิดหนึ่ง ขนาดกางปีกเต็มที่ประมาณ 3.0-6.0 เซนติเมตร ขึ้นอยู่กับเพศ กล่าวคือผีเสื้อเพศเมียจะมีขนาดใหญ่กว่าเพศผู้ ปีกมีสีน้ำตาลส้มปนดำ มีลวดลายซิกแซก สีดำที่ขอบปีกคู่หน้าเห็นได้ชัดเจน ผีเสื้อมีหนวดแบบเส้นด้ายทั้งสองเพศ (รูปที่ 19) ไข่สีขาวปนเหลือง หรือสีครีม ขนาดประมาณ 0.1 เซนติเมตร ตัวหนอนมีสีขาวขุ่น ส่วนอกสีน้ำตาลอ่อน หัวสีน้ำตาลเข้ม ข้างลำตัวมีจุดสีดำขนาดเล็ก ปล้องละ 1 คู่ตลอดลำตัวประมาณ 9 คู่ โดยอยู่ที่อก 1 คู่ และที่ท้อง 8 คู่ ตัวหนอนมีขนอ่อนๆกระจายห่างๆกันตามลำตัว ตัวหนอนเมื่อโตเต็มที่มีขนาดความยาว 3.5-4.0 เซนติเมตร (รูปที่ 20)

ดักแด้

ดักแด้มีสีน้ำตาลแดง ยาวประมาณ 3 เซนติเมตร เป็นดักแด้เปลือยไม่มีใยหุ้ม แต่จะเข้าดักแด้รวมกลุ่มกันในปล้องไม้ไผ่และสร้างเยื่อกั้นไว้ (รูปที่ 21)

ชีวประวัติและนิสัย:

ตัวเต็มวัย

การออกเป็นตัวเต็มวัย

ตัวเต็มวัยเป็นผีเสื้อกลางคืนออกจากดักแด้ในราวเดือนกรกฎาคมถึงสิงหาคม โดยมีอัตราส่วนเพศของผีเสื้อระหว่างเพศผู้และเพศเมียจะเป็น 1:1 ผีเสื้อตัวเต็มวัยมีอายุประมาณ 8-20 วัน ขึ้นอยู่กับท้องที่ และมีพฤติกรรมในการบินเล่นไฟในเวลากลางคืน (ลีลา และคณะ, 2540)

การผสมพันธุ์และการวางไข่

การผสมพันธุ์จะเกิดในเวลากลางคืน เช่นเดียวกับการวางไข่ ซึ่งไข่จะถูกวางเป็นกลุ่มสีขาวขุ่น ไว้ที่หน่อไผ่ที่มีอายุประมาณ 10-15 วัน โดยผีเสื้อเพศเมียหนึ่งตัวสามารถวางไข่ได้ 250-300 ฟอง (เดชา, 2535; เดชา และสมาน, 2535) และไข่ใช้เวลาฟัก 2-6 วัน

ตัวหนอน

การกินอาหาร

ไข่ของผีเสื้อหนอนกินเยื่อไผ่ใช้เวลาฟักประมาณ 2-6 วัน ในเดือนกรกฎาคมคมจนถึงสิงหาคม ตัวหนอนที่ฟักจากไข่จะมีสีน้ำตาลใส และอยู่เป้นกลุ่มใหญ่ในระยะแรก ต่อมาจะเริ่มเจาะเข้าไปในลำไผ่ในขณะที่หน่อกำลังยืดตัว ทำให้เกิดเป็นรูที่มีขนาด 0.5 มิลลิเมตร เพียงรูเดียวที่ข้างปล้อง และตัวหนอนทั้งหมดจะอาศัยรูนี้เข้าสู่ปล้องไผ่ หลังจากนั้นตัวหนอนจึงเริ่มกระจายกันออกหากินเยื่อไผ่ โดยการเจาะทะลุข้อของปล้องขึ้นสู่ยอด การกินอาหารจะยังจับตัวกันเป้นกลุ่มๆตลอดทั้งปล้อง แล้วเคลื่อนย้ายไปสู่ปล้องอื่นๆต่อไป สังเกตได้จากการที่ภายในปล้องจะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลเข้ม และมีมูลสีดำของตัวหนอนอยู่ภายใน แต่สำหรับไผ่ซางคำจะพบมูลหรือสิ่งขับถ่ายเป็นเมือกอัดแน่นภายในปล้องบางส่วนของไม้ไผ่ เช่น บริเวณยอดของลำจะมีรอยแตกหักเสียหาย (รูปที่ 22) อันเนื่องมาจากการทำลายของตัวหนอน

ระยะพักตัวของตัวหนอน

ในเดือนธันวาคม ตัวหนอนที่โตเต็มที่จะเริ่มเคลื่อนย้ายจากยอดไผ่ลงมารวมกันที่จุดที่ตัวหนอนเจาะเข้าไปในครั้งแรก หรือเหนือขึ้นไปอีกหนึ่งปล้อง แต่มักจะเป็นปล้องที่อยู่เหนือปล้องที่ตัวหนอนเจาะเข้า 1 ปล้อง เพื่อเข้าสู่ระยะพักโดยไม่กินอาหารตั้งแต่เดือนมกราคม-พฤษภาคม และตัวหนอนจะสร้างเยื่อบางๆปิดรูระหว่างปล้องไว้เพื่อป้องกันน้ำฝนและศัตรูธรรมชาติ ก่อนที่ตัวหนอนจะเข้าดักแด้ในเดือนมิถุนายน-กรกฎาคม ซึ่งจำนวนตัวหนอนที่พบจะมีประมาณ 85-235 ตัวต่อลำ (เดชา และสมาน, 2535) ตัวหนอนใช้เวลา 270-300 วัน เป็นที่น่าสังเกตว่าไผ่ที่ถูกตัวหนอนทำลาย 12-15 ปล้องโดยเฉพาะปล้องที่ 11-15 จะถูกทำลายอย่างหนัก และไผ่ลำหนึ่งพบตัวหนอนเพียงกลุ่มเดียวเท่านั้น ลำไผ่ที่ถูกทำลายด้วยหนอนเยื่อไผ่นี้เป็นไผ่ลำใหม่ของปี ลำไผ่มักมีรูเนื่องจากนกหัวขวานเจาะหาอาหารเป็นระยะๆ หรือที่ปลายหน่อ มีรอยแตกอันเนื่องจากตัวหนอนกินเยื่อไผ่ จนกระทั่งถึงเนื้อไม้ไผ่

การเข้าดักแด้

ตัวหนอนจะเข้าดักแด้เป็นกลุ่มที่ปล้องที่ตัวหนอนใช้พักตัว อาจเข้าดักแด้ที่ข้อ หรือข้างปล้องก็ได้ และมีเยื่อบางๆปิดกลุ่มดักแด้ไว้ ดักแด้จะใช้เวลา 40-45 วัน ในเดือนกรกฎาคมถึงกลางเดือนสิงหาคม (เดชา, 2535) และ 46-60 วัน ในเดือนพฤษภาคมถึงสิงหาคม (ลีลา, 2537)

วงจรชีวิต:

วงจรชีวิติจากระยะไข่จนเป็นตัวเต็มวัย ใช้เวลาประมาณ 1 ปี ตัวเต็มวัยมีอายุ 8-20 วัน ไข่ใช้เวลา 2-6 วัน ตัวหนอน 270-300 วัน ดักแด้ 40-60 วัน ซึ่งฤดูกาลที่พบแต่ละระยะปรากฏตามตารางที่ 1

ศัตรูธรรมชาติ:

ลีลา (2537) รายงานว่านกหัวขวานเป็นศัตรูธรรมชาติของหนอนกินเยื่อไผ่ในป่าธรรมชาติ รวมทั้งเดชา และสมาน (2535) พบว่ามดบางชนิดกินตัวหนอนชนิดนี้

การป้องกันกำจัด:

การส่งเสริมให้มีการบริโภคตัวหนอน (รูปที่ 23) เป็นวิธีการที่มีประสิทธิภาพที่ดีที่สุดในขณะนี้ และไม่มีการระบาดในป่าธรรมชาติ เนื่องจากมีศัตรูธรรมชาติที่มากพอจะควบคุมประชากรของแมลงชนิดนี้ได้อย่างดี การป้องกันกำจัดโดยวิธีอื่นจึงยังไม่มีความจำเป็น

Estigmena chinensis Hope

ชื่อสามัญ:

bamboo hispine beetle

วงศ์

Chrysomelidae

ความสำคัญ:

ในระยะตัวเต็มวัย ด้วงกัดกินใบอ่อนและยอด ทำให้ไผ่ชะงักการเจริญเติบโต ตัวหนอนเจาะลำอ่อนทำให้ปล้องมีขนาดสั้นกว่าปกติหากถูกเจาะในช่วงที่ลำยังอ่อนมาก และถ้าถูกเจาะด้านเดียวจะทำให้ลำบิดงอ ส่วนที่เป็นการค้าสูญเสียไป เป็นปัญหาอย่างมากในประเทศอินเดีย (Singh, 1990) และมีแนวโน้มเป็นปัญหาของประเทศมาเลเซียในอนาคต (Othman and Mohamed, 1991) สำหรับประเทศไทยยังไม่มีรายงานการระบาดของด้วงชนิดนี้

พืชอาหาร:

ไผ่ป่า ไผ่ข้าวหลาม และไผ่ซาง (ดำรง, 2513)

ลักษณะทั่วไป:

เป็นด้วงที่มีขนาดเล็ก ยาวประมาณ 10-16 มิลลิเมตร ลำตัวยาว ส่วนอกและหัวแคบกว่าส่วนปีก ลำตัวสีน้ำตาลถึงสีดำ แต่ส่วนใหญ่จะเป็นสีดำ (รูปที่ 24)

ตัวหนอน

สีขาวครีม ไม่มีขา หัวสีน้ำตาล โตเต็มที่ยาวประมาณ 15 มิลลิเมตร

ดักแด้

สีครีมมองเห็นอวัยวะทุกส่วนเหมือนตัวเต็มวัย

ชีวประวัติและนิสัย:

ตัวเต็มวัยกินใบอ่อนของไม้ไผ่ ช่วงต้นฤดูฝน การกินของตัวเต็มวัยจะทำให้ใบไผ่ปกครุมไว้ที่ลำไผ่ที่เป็นลำใหม่ของปี ตัวหนอนระยะแรกจะกินอยู่ใต้กาบเป็นกลุ่ม ทำให้เกิดเป็นรอยแผล รูปร่างไม่แน่นอนที่ผิวนอกของลำภายใต้กาบ จนกระทั่งหมดฤดูฝน กาบไผ่เริ่มแห้ง ลำเริ่มแก่ ตัวหนอนจึงเจาะเข้าสู่ตัวปล้องทิศทางทั้งขึ้นและลง ช่วงนี้สังเกตเห็นว่ามีขี้ขุยละเอียดขับออกมาจากปล้อง แต่ละปล้องมีตัวหนอน 1-5 ตัวหากินอยู่ ขนาดของรูจะขยายขนาดขึ้นเมื่อตัวหนอนโตขึ้นตัวหนอนใช้เวลาประมาณ 2-3 เดือน ระหว่างกรกฎาคมถึงกันยายน พบว่าลำไผ่ที่ได้รับความเสียหายคือ ไผ่ที่มีเนื้อหนาและเป็นลำใหม่ของปี ส่วนลำไผ่ปีที่ 2-3 ไม่ค่อยพบการทำลาย

ดักแด้

ตัวหนอนจะเข้าดักแด้ภายในรูที่ตัวหนอนสร้างขึ้น ในเดือนกันยายน ดักแด้ใช้เวลา 1 เดือน จึงออกเป็นตัวด้วง และยังคงอาศัยอยู่ภายในปล้อง จนกระทั่งฤดูฝนของปีถัดไป ซึ่งฝนเป็นปัจจัยที่สำคัญในการกระตุ้นให้ด้วงออกจากไม้ไผ่

วงจรชีวิต:

วงจรชีวิตจากระยะไข่จนเป็นตัวเต็มวัยของด้วง Estigmena chinensis ใช้เวลาประมาณ 1 ปี

การป้องกันกำจัด:

ประเทศไทย ที่ยังไม่มีการระบาดของด้วงชนิดนี้ แต่ในประเทศอินเดียและมาเลเซียมีวิธีการป้องกันกำจัดด้วงชนิดนี้ ด้วยการลดแหล่งที่อยู่อาศัยของด้วง โดยการตัดสางให้กอไผ่โปร่งในช่วงฤดูแล้ง และหากการจะนำลำที่เปลาตรงแต่มีการทำลายของด้วงไปใช้ ให้นำไปผึ่งแดดเพื่อฆ่าตัวเต็มวัย ก่อนนำไปใช้ประโยชน์ (Singh and Bhandari, 1988)

Last updated: 2000.07.18, Robert Cunningham