พืชสกุล Abutilon Mill. - MALVACEAE

ไม้พุ่มหรือไม้ต้นขนาดเล็ก มีขนรูปดาวกระจาย หูใบขนาดเล็ก ร่วงเร็ว ใบเรียงเวียน ส่วนมากรูปไข่กว้าง ปลายแหลมหรือแหลมยาว โคนรูปหัวใจ ขอบจักฟันเลื่อยหรือจักมน เส้นแขนงใบรูปฝ่ามือ ดอกออกเดี่ยว ๆ หรือออกเป็นช่อกระจุกสั้น ๆ ช่วงปลายกิ่ง ก้านดอกมีติ่ง ไม่มีริ้วประดับ กลีบเลี้ยงรูปถ้วย มี 5 แฉก ดอกรูปกงล้อหรือรูประฆัง ส่วนมากสีเหลือง กลีบดอก 5 กลีบ รูปไข่กลับ ปลายกลมหรือเว้าตื้น เชื่อมติดกันที่โคน แนบติดหลอดเกสรเพศผู้ โคนกลีบไม่มีสีเข้ม อับเรณูเรียงหนาแน่นช่วงปลายคล้ายพู่ มี 5–20 คาร์เพล ก้านเกสรเพศเมียแยกเป็นแฉก ยอดเกสรเป็นตุ่ม ผลแห้งแตกเป็นซีกรูปครึ่งวงกลม แต่ละซีกมี 2–9 เมล็ด เมล็ดรูปไต

สกุล Abutilonn Mill. อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Malvoideae มี 100–160 ชนิด พบในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน ในไทยมี 6 ชนิด และมีไม้ประดับต่างประเทศหลายชนิด เช่น ชบาโคมชนิด A. megapotamicum (Spreng.) A.St.-Hil. & Naudin และชนิด A. pictum (Gillies ex Hook.) Walp. เป็นต้น ทั้ง 2 ชนิด มี ถิ่นกำเนิดในอเมริกาใต้ และยังมีลูกผสมหลายพันธุ์ เช่น Abutilon × hybridum ที่มีหลากสี

	Abutilon megapotamicum (ซ้าย) A. pictum (ขวา) - ราชันย์ ภู่มา

รายชื่อ (Species list)

Abutilon hirtum (Lam.) Sweet ครอบจักรวาล

— Sida hirta Lam.

ใบยาว 5–7 ซม. ก้านใบยาวถึง 8 ซม. ดอกรูปกงล้อ ออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 3 ซม. ก้านดอกยาว 2–3 ซม. เป็นติ่งช่วงปลายก้าน กลีบเลี้ยงรูปไข่ ยาว 7–8 มม. หลอดเกสรเพศผู้ยาวประมาณ 7 มม. ก้านชูอับเรณูสั้น ผลมี 20–22 ซีก เส้นผ่านศูนย์กลาง 1.5–2 ซม. แต่ละซีกปลายมน มีขนหนาแน่น คล้ายกับ A. indicum แต่ก้านดอกยาวกว่าก้านใบมาก ดอกมีสีม่วงอมแดงที่โคน

พบในแอฟริกา เอเชียเขตร้อน และออสเตรเลีย ขึ้นเป็นวัชพืช

Abutilon indicum (L.) Sweet มะก่องข้าว
— Sida indica L.

ใบยาว 3–9 ซม. ก้านใบยาว 2–4 ซม. ดอกรูปกงล้อ ออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ เส้นผ่านศูนย์กลาง 2.5–3 ซม. ก้านดอกยาว 4–5 ซม. มีติ่งช่วงปลายก้าน กลีบเลี้ยงรูปรี ยาว 3–4 มม. บานออกในผล หลอดเกสรเพศผู้และก้านชูอับเรณูสั้น ผลมี 15–20 ซีก เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1.5 ซม. ปลายแหลมมีจะงอยสั้น ๆ

พบเอเชียเขตร้อน ขึ้นเป็นวัชพืช มีหลายชนิดย่อย ในไทยมี subsp. guineense (Schumach.) Borss. Waalk. กลีบเลี้ยงยาวเท่า ๆ ผล ยาว 0.5–1 ซม. แนบชิดผล แต่ละซีกปลายแหลมยาวกว่า

Abutilon persicum (Burm.f.) Merr. ก่องข้าวหลวง

— Sida periscum Burm.f.

ใบขนาดกว้างยาวถึง 8 × 20 ซม. ก้านใบยาวถึง 8 ซม. ดอกรูปกงล้อ เส้นผ่านศูนย์กลาง 3–4 ซม. ออกเดี่ยว ๆ หรือคล้ายช่อแยกแขนงตามปลายกิ่ง ก้านดอกยาว 2.5–3 ซม. มีติ่งเหนือกึ่งกลางก้าน กลีบเลี้ยงรูปขอบขนาน ยาว 6–8 มม. หลอดเกสรเพศผู้ยาวประมาณ 4 มม. ก้านชูอับเรณูยาว 2–2.5 ซม. ผลมี 5(7) ซีก เส้นผ่านศูนย์กลาง 1.5–2 ซม. ปลายแหลมยาว

พบในแอฟริกา เอเชียเขตร้อน และออสเตรเลีย ขึ้นเป็นวัชพืช

	Abutilon persicum - ราชันย์ ภู่มา

Abutilon sinense Oliv. ก่องข้าวดอย

ใบยาว 7–13 ซม. ก้านใบยาว 8–20 ซม. ดอกรูประฆัง ห้อยลง ออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ มีลายสีม่วงอมแดงที่โคน ก้านดอกยาว 3–5 ซม. มีติ่งช่วงปลายก้าน กลีบเลี้ยงรูปใบหอก ยาว 1.5–2.5 ซม. กลีบดอกยาว 3.5–6 ซม. หลอดเกสรเพศผู้ยาว 2.5–4 ซม. ก้านชูอับเรณูสั้น ผลมี 8–10 ซีก แต่ละซีกยาว 2–3 ซม. ปลายมีจะงอยแหลมยาว

พบที่จีนตอนใต้ และภาคเหนือของไทยที่แม่ฮ่องสอน เชียงใหม่ และเชียงราย ขึ้นตามที่โล่งเขาหินปูนและป่าดิบเขา ความสูง 1300–2200 เมตร แยกเป็น var. edentatum Feng พบเฉพาะที่จีนตอนใต้ ใบกลม ขอบเรียบหรือจักมน

	Abutilon sinense: ภาพต้นและดอก -มนตรี ธนรส; ภาพดอกที่ผ่าและผล -สุคนธ์ทิพย์ ศิริมงคล

Abutilon substellatum Phuph. & Poopath กล่องข้าวดาว

ใบยาวถึง 12.5 ซม. ก้านใบยาวถึง 14 ซม. ดอกรูปกงล้อ ออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ เส้นผ่านศูนย์กลาง 3–3.5 ซม. ก้านดอกยาว 3–4 ซม. มีติ่งช่วงปลายก้าน กลีบเลี้ยงรูปไข่ ยาว 3-6 มม. หลอดเกสรเพศผู้ยาว 5–6 มม. ก้านชูอับเรณูยาว 2–3 มม ผลคล้ายรูปดาวมี 6–8 ซีก เส้นผ่านศูนย์กลาง 1.8–2.2 ซม. แต่ละซีกปลายมีรยางค์คล้ายหนาม

พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ ที่อุทัยธานี และป่าละอู ประจวบคีรีขันธ์ ขึ้นบนเขาหินปูนเตี้ย ๆ ความสูงถึง 500 เมตร คล้ายกับ A. persicum ที่ผลรูปถ้วย ก้านชูอับเรณูยาว 2–2.5 ซม.

	Abutilon substellatum - ราชันย์ ภู่มา

Abutilon theophrasti Medik. ปอบแปบ

ใบเส้นผ่านศูนย์กลางยาวถึง 18 ซม. ก้านใบยาวถึง 28 ซม. ดอกรูปกงล้อ ออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นช่อสั้น ๆ ตามซอกใบ เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 2 ซม. ก้านดอกยาว 2–5 ซม. มีติ่งช่วงปลายก้าน กลีบเลี้ยงรูปรี ยาวประมาณ 8 มม. เส้นกลีบที่โคนสีม่วง หลอดเกสรเพศผู้และก้านชูอับเรณูสั้น ผลมี 10–16 ซีก แต่ละซีกยาว 1–1.2 ซม. ปลายแหลมมีจะงอย 2 อัน ยาว 3–5 มม.

พบทั่วไปในเขตร้อนและเขตอบอุ่น ในแอฟริกา เอเชีย ออสเตรเลีย ยุโรป และอเมริกาเหนือ ในไทยมีรายงานทางภาคเหนือที่ลำปางและกำแพงเพชร ขึ้นในป่าเบญจพรรณ ความสูงประมาณ 500 เมตร

	Abutilon theophrasti -มานพ ผู้พัฒน์

เอกสารอ้างอิง

Phuphathanaphong, L. & Poopath, M. (2016). A new species of Abutilon (Malvaceae-Malvoideae) from Thailand. Thai Forest Bulletin (Botany) Vol. 44(1): 45–48.

Tang, Y., Gilbert, M.G. & Dorr, L.J. (2007). Malvaceae. In Flora of China Vol. 12: 275–278.

van Borssum Waalkes, J. (1966). Malesian Malvaceae revised. Blumea 14: 159-171.

.